De kleuren van het verleden

“Ik had geen verleden meer.” Documentairemaker Andrés Lübbert leest in de aflevering van Interne keuken op Radio 1 (18.02.2017) de geschreven woorden van zijn vader voor. Hoe vertel je aan je kind een verleden dat je niet meer hebt? Je bent je woorden kwijt wanneer de herinneringen te confronterend zijn om zelf te dragen, laat staan weer naar boven te halen en te delen. El color del camaleon is een persoonlijke documentaire waarin een zoon zijn vader woorden probeert te geven over een vorig leven onder de dictatuur in Chili. Lübbert kwam zijn documentaire persoonlijk voorstellen in Cinema Cartoon’s in Antwerpen op 13 april.

Zoektocht naar een vader

Toen in 1973 generaal Augusto Pinochet door een staatsgreep aan de macht kwam in Chili, kreeg Latijns-Amerika er een gruwelijke geschiedenis bij. Zijn heerschappij staat nu niet alleen bekend om de economische ongelijkheden die het land gekend heeft, maar ook om het gebrek aan democratie. Onder Pinochets bewind verdwenen duizenden linkse tegenstanders. Ze werden overdag van de straat geplukt of ’s nachts uit hun huizen gehaald en gemarteld, gedood, of weer vrijgelaten om een leven te leiden met de angst voor de dreiging van het onvoorspelbare.

Wat er met zijn vader gebeurd is, bleef voor Andrés Lübbert jarenlang een raadsel. “Waarom heb ik je nooit echt leren kennen?”, vroeg hij zich af. Meer dan tien jaar heeft deze zoon van een Chileense vluchteling naar puzzelstukjes gezocht om het verzwegen verleden van zijn vader te vinden en te begrijpen.

Dat de documentaire niet louter een geschiedenis van een land of het verhaal van een vluchteling brengt, wordt al duidelijk in de openingsscène. Een jonge zesjarige Andrés zit met zijn vader Jorge langs de kant van een skipiste en drukt al spelend zijn gezicht in de sneeuw. Het draait om de relatie tussen ouder en kind. Wanneer de zoon 19 wordt, voelt hij de zware last die zijn vader draagt, maar mist hij een open gesprek om dit te kunnen plaatsen. De enige manier om antwoorden te krijgen op zijn vragen, werd het maken van deze documentaire en het reizen naar de confrontatie.

In het ongewisse

Al zoekend op de stadskaart en rondkijkend uit de taxi is vader Jorge Lübbert even verloren in het Chili waar hij opgroeide. De breuk met zijn geboorteland lijkt nog groter wanneer de man, die in zijn latere leven cameraman in conflictgebieden zoals Afghanistan was, de camera bovenhaalt en foto’s neemt van een plaatselijke betoging. Er wordt op de straten om waarheid en gerechtigheid gevraagd. Duizenden familieleden willen zekerheid over wat er met hun naasten gebeurd is. Langzaam dringt de geladen sfeer tot Jorge door en wordt hij overmand door zijn herinneringen.

Rond de verdwijningen en het oppakken van mensen heerst veel geheimzinnigheid. Een scenario dat zich in de jaren 70 afspeelde en dat minder bekend is, was het inlijven van geheime agenten door het regime. Deze agenten werden soms tegen hun wil in uitgekozen, getraind en gemarteld. Jorge was een van hen. Om van hem een gehoorzame strijdkracht te maken probeerde de geheime dienst hem te dehumaniseren door hem te onderwerpen aan talloze martelingen die zijn menselijkheid moesten verdoven. Wanneer vader en zoon de ruïnes van oude gebouwen waar Jorge werd vastgehouden binnentreden, is de kille en akelige energie tot in de filmzaal voelbaar. Nog meer vragen steken bij Andrés en het publiek op, maar er is te veel gebeurd om te vertellen. Ook Jorge kan niet alles verklaren doordat hij als slachtoffer zelf in het ongewisse werd gelaten.

Nieuwe hoop

Door vragen op te roepen en de reis te delen met zijn zoon vond Jorge zijn verleden terug. Hij kan dit eindelijk achterlaten. Het slot van de documentaire verwoordt dit visueel. De twee mannen bevinden zich op een bergflank in Chili met zicht op de vallei en staan met open houden naar elkaar toe. Ze zijn niet meer omgeven door ruis in hun communicatie en hebben de knik in hun relatie met begrip rechtgetrokken.

Praten over traumatiserende gebeurtenissen is niet eenvoudig, maar wel helend, zo blijkt uit El color del camaleon. In Chili is er echter nog geen mogelijkheid tot open debat over wat er 40 jaar geleden allemaal heeft plaatsgevonden. De betogingen van slachtoffers die de waarheid en gerechtigheid zoeken, brengen geen veranderingen in de ontkenningen van voormalige leiders van tijdens het Pinochetregime. Vele onder hen bekleden nog steeds hoge posities in de Chileense maatschappij.

In september zal El color del camaleon ook in Chili te zien zijn. Andrés Lübbert hoopt dat mensen meer met elkaar kunnen spreken over deze donkere periode, en vooral met andere generaties die het leed ook voelen.

(De auteur is master Filmstudies en Visuele Cultuur)