De middenvinger van Oost-Duitsland

Afgelopen zondag vonden regionale verkiezingen plaats voor de parlementen van de deelstaten Brandenburg en Saksen. De twee deelstaten samen verzamelen een bevolking van ongeveer 6,5 miljoen Duitsers. Nog geen tien procent van de totale Duitse bevolking dus. Toch geven de verkiezingsuitslagen een goede indicator over de politieke temperatuur in Oost-Duitsland.

Als verkiezingsthem’s scoorden punten als koopkracht, de verschraling van openbare voorzieningen op het platteland alsook het hangijzer migratie. Opnieuw kregen de klassieke volkspartijen CDU en SPD klappen. De AfD won aanzienlijk. In Brandenburg behaalde ze 23 % (+11 %) en in Saksen 27 % (+ 18 %) en kwam daarmee in beide bondslanden op de tweede plaats. Alle oude partijen die in de parlementen binnenraakten, sloten een coalitie met de AfD bij voorbaat uit, zodat er geen regeringsdeelname zal inzitten.

Brandenburg, de kleine DDR

De deelstaat Brandenburg is gemeten in oppervlakte bijna even groot als België, maar telt amper 2,5 miljoen inwoners. Met Berlijn als eiland midden op haar territorium omringt ze de belangrijkste Duitse stad. Ze trekt steeds meer Berlijners aan die rustiger en ruimer willen leven. Op het iets verdere platteland woont de echte Brandenburger.

Sinds 1990 is de regio onafgebroken door de SPD geregeerd. De afgelopen tien jaar liep er een rood-rode coalitie: SPD samen met de post-communisten van Die Linke. Ook al voor de totstandkoming van die sociaaldemocratisch-socialistische coalitie werd Brandenburg de kleine DDR genoemd. Oude netwerken spelen er op de achtergrond nog een grote rol. De SPD wist ondanks een verlies van 6% (in 2014 32%, nu 26%) haar eerste plaats te behouden. Haar rode coalitiepartner verloor zelfs 8% (nu 10%, voorheen 18%) waardoor het voor die coalitie einde verhaal is.

De 4% winnende groenen stijgen tot 10% en mogen nu uitzoeken of ze de oude coalitie toch nog gaan depanneren, dan wel Die Linke eraf rijden en er in de plaats daarvan de eveneens verliezende CDU bijnemen. Een andere optie is mogelijks ook nog een samengaan van SPD en CDU met de Freie Wähler, de coalitiepartner van de CSU in Beieren.

De opstandige vrijstaat Sachsen

Saksen speelt van oudsher een aparte rol in de reeks Oostduitse deelstaten. Al in de einddagen van de DDR kwam het eerste en grootste verzet tegen het oude bewind uit deze hoek. Legendarisch zijn de gigantische betogingen in Leipzig, die de machthebbers in Berlijn de daver op de rug bezorgden. Maar ook daarna moest politiek Berlijn steeds beslagen ten ijs komen in de omgang met Sachsen. In 2014 sloeg het vuur in de pan en kwam Pegida tot ontbolstering, de demonstraties tegen de islamisering van het avondland.

In tegenstelling tot Brandenburg maakt in Sachsen sinds 1990 de CDU onafgebroken de dienst uit. De tijden van de absolute CDU-meerderheden zijn ook hier al lang voorbij en bij laatste regering schoof de SPD, die in 2014 al tot 12 % was verschrompeld, mee aan. In 2017 waren er weliswaar geen regionale verkiezingen, maar toen bij de federale verkiezingen de CDU kleiner werd dan de AfD en grootste partij werd, trad CDU-ministerpresident Tillich terug. De CDU stuurde als nieuwe minister-president Michael Kretschmer in het veld om het terrein te herroveren.

Geen jaar later moest moest die bij grote rellen in Chemnitz bemoederen. Een Syriër had er een Chemnitzer met een mes vermoord, waarna er onlusten in de stad ontstonden. Het voorval kreeg nationale en internationale ruchtbaarheid. De meanstreammedia lieten uitschijnen dat vooral rechtse krachten uit waren op recuperatie. Er gingen video’s viraal die suggereerden dat zware Duitse jongens uit wraak klopjachten organiseerden op alles wat naar buitenlanders rook.

De baas van de federale Duitse binnenlandse geheime dienst Hans-Georg Maaßen liet echter openbaar optekenen te twijfelen aan de authenticiteit van die beelden. Daarmee ontstond een kanjer van een politieke rel. Maaßen werd voor zijn uitlating naderhand bedankt met ontzetting uit zijn amt. Kretschmer kon niettemin op 1 september van zijn CDU opnieuw de grootste partij maken ondanks een stevig verlies van 39 % naar 32 %. Coalitiepartner SPD, bij de vorige keer toch al zwaar gehavend met 12 %, hield daarvan schamele 7 % over. Ook in Saksen moet daarom nu een derde partij aanschuiven om een meerderheid in het parlement voor elkaar te krijgen. Wellicht krijgen daartoe de groenen evenzeer de sleutel in handen.

Regionale politieke aardbeving, nationale uitlopers

De klassieke partijen deden het in deze verkiezingen minder slecht dan de peilingen uit de afgelopen maanden. Toch kregen ze rake klappen. De groenen wonnen minder fors dan verwacht, maar bevinden zich in een positie dat ze wel eisen kunnen stellen aan de verliezende partijen die hun macht willen verderzetten.

Op federaal vlak heeft dit beperkte gevolgen. De zittende coalitie van CDU en SPD kan op zich gewoon verder. Ze heeft nog tot 2021 een comfortabele meerderheid in de bondsdag. Maar de bondsraad in Berlijn, een soort eerste kamer waarin de regionale regeringsmeerderheden zijn afgespiegeld, verandert daarmee van samenstelling. Indien de groenen zowel in Brandenburg en Saksen ministers leveren, zal dat zijn weerslag vinden in het stemgedrag van die regio’s over federale wetgeving in de Bondsraad. Politieke compromissen komen daarmee moeizamer tot stand.

De FDP profiteert nergens van, want ze blijft in beide bondslanden onder de kiesdrempel. Toen ze in 2017 de deuren dichtsloeg en niet aan een christendemocratisch-groen-liberaal experiment wou deelnemen dacht ze voortaan vanuit de oppositie munt te kunnen slaan. Die vlieger ging niet op. Angela Merkel zal zonder grote averij de rit tot 2021 kunnen uitzitten. Hoe de kaarten dan geschud zullen worden onder haar opvolgster Kramp-Karrenbauer, valt nog af te wachten. Vooreerst is het in Duitsland dus nog een poos business as usual. Geen vuiltje aan de lucht?