Elektronisch stemmen en manipulatie van de gemeenteraadsverkiezingen

In een druk gedeeld compilatiefilmpje op sociale media haalden fans van Donald Trump verschillende uitspraken over Rusland aan van Democratische politici. Een opvallende citaat hierbij kwam van toenmalig president Obama, die zei: ‘But the larger point that I want to emphasize here is that there is no serious person out there who would suggest somehow that you could even rig America’s elections, in part because they’re so decentralized and the numbers of votes involved. There’s no evidence that that has happened in the past, or that there are instances in which that will happen this time.’

De Trump-fans insinueren in het filmpje dat Barack Obama deze uitspraak deed naar aanleiding van de mogelijke inmenging van Russische hackers bij de Amerikaanse verkiezingen. Maar eigenlijk zegde hij dit tijdens een persconferentie op 18 oktober 2016 om een aanklacht van Donald Trump te weerleggen, die stelde dat verkiezingsfraude gebruikelijk was in de VS. De persconferentie besloot trouwens met de zin: ‘And so I’d advise Mr. Trump to stop whining and go try to make his case to get votes.’ Deze zin haalde het compilatiefilmpje niet.

‘Wereldbeker cyberoorlog’

Alhoewel de opmerking van President Obama duidelijk uit de context is gerukt, is de opgewekte suggestie wel interessant. Is het voor een buitenlandse mogendheid mogelijk om verkiezingen in een ander land te beïnvloeden? Geen zinnig mens zal nog ontkennen dat het referendum over de Brexit en de presidentsverkiezing van Donald Trump in 2016 alsook de campagne tijdens de Franse presidentsverkiezing in 2017 vanuit Rusland beïnvloed werd.  Ze doet het ook minder subtiel door partijen zoals het Front National ook te helpen aan financiering.

Facebook maakte vorige week bekend 652 accounts, pagina’s en groepen te hebben die gerelateerd waren aan Rusland, maar ook aan Iran, wegens ‘coordinated inauthentic behavior’ met inbegrip van het delen van politieke boodschappen. Eveneens vorige week sloot Microsoft 6 websites die door Russische hackers werden aangemaakt. De sites waren kopieën van conservatieve denktanks in de VS. Daarnaast bracht De Standaard  (DS Cultuur p. 5, Vrijdag 24 augustus 2018) een verslag van het opiniestuk van de ex-verantwoordelijke beveiliging van Facebook, Alex Stamos. De man verliet Facebook enkele weken geleden en stelt nu dat de VS de tussentijdse parlementsverkiezingen van november 2018 onmogelijk afdoende kan vrijwaren tegen geopolitieke cyberspelletjes. Als er niet dringend nieuwe wetgeving komt, zouden de Amerikaanse verkiezingen volgens Stamos niets meer zijn dan een  ‘Wereldbeker Cyberoorlog’.

Rusland en de lokale verkiezingen

Deze buitenlandse problematiek heeft de Belgische Staatsveiligheid ertoe aangezet om eind juni een bericht uit te sturen dat deze dreiging ook reëel is op het micro-niveau van onze politiek: de lokale verkiezingen van 14 oktober 2018. Ook de afscheidnemende voorzitter van het Comité I, Guy Rapaille, verklaarde op 13 juni dat hij Russische inmenging verwachtte bij de verkiezingen in oktober, hoewel hij ook ontkende over precieze informatie te beschikken.

Maar hoe zouden buitenlandse mogendheden de lokale verkiezingen in 308 gemeenten in Vlaanderen, 262 in Wallonië en 19 in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest kunnen manipuleren? Welke geopolitieke belangen zijn er terug te vinden in het sturen van de publieke opinie rond meer slimme verkeerslichten in Antwerpen, het terug invoeren van traag eenrichtingsverkeer rond het station van Roeselare, het bouwen van een nieuw zwembad in Beernem of een aanpassing van de onveilige verkeerssituatie aan de Tiensevest in Leuven?

Om antwoorden te krijgen op deze vragen heb ik bevoegd minister Koen Geens om meer uitleg gevraagd over de plannen van Staatsveiligheid en welke bedreigingen er waren waargenomen door de staatsveiligheid om deze reactie te kunnen verantwoorden. De minister verklaarde dat er nog geen Russische inmenging op onze sociale media is vastgesteld. De Veiligheid van de Staat had ook nog geen initiatieven genomen om bijvoorbeeld Twitteraccounts af te sluiten. Ook andere experts, zoals professor Van Aelst lieten hun gezond boerenverstand spreken toen ze stelden dat Amerikaanse toestanden bij verkiezingen onwaarschijnlijk zijn, vermits lokale Vlaamse verkiezingen niet belangrijk genoeg zijn voor hacking of inmenging van bijvoorbeeld Rusland. Ik kan mij niet van de indruk ontdoen dat – zeker voor wat de lokale verkiezingen van 14 oktober 2018 betreft – de Veiligheid van de Staat meesurft op het nieuws uit het buitenland, maar zich in het binnenland onvoldoende aan de feiten houdt.

In juni maakte de Veiligheid van de Staat ook bekend dat het Belgische politici zou briefen over de risico’s op onder meer Russische inmenging tijdens de komende verkiezingen. Twee maand later – op 6 weken van 14 oktober – heb ik hierover alvast nog geen informatie gekregen.

Manipulatie van het resultaat

Verrassend genoeg stelde minister Geens dat de dreiging zich niet op sociale media afspeelt, maar wel in het feitelijke verkiezingsproces. Volgens hem is de staatsveiligheid voornamelijk bezorgd over manipulatie van het verkiezingsresultaat. Dit terwijl minister Jambon, als minister van Binnenlandse Zaken bevoegd voor het ordentelijk verloop van verkiezingen, een heel ander geluid liet horen op een parlementaire vraag van mij. Hij stelde vast dat Belgische stemcomputers geen harde schijf bevatten, waardoor er dus geen  software kan worden opgeslagen afkomstig van een eventuele andere verkiezing. Daarnaast zijn zowel de stemcomputers, deze van het stembureau als de computer van de FOD Binnenlandse Zaken die gebruikt wordt voor de creatie en de duplicatie van de USB-sleutels met de stemsoftware, niet aangesloten op het internet. De hele procedure verloopt dus volledig los van het internet en enkel bepaalde gemachtigde personeelsleden van de FOD Binnenlandse Zaken krijgen fysiek toegang tot de zone waar de USB-sleutels gecreëerd en gedupliceerd worden.

Gisteren vond SP.A-voorzitter John Crombez dat er dringend meer duidelijkheid moet komen over de veiligheid en de transparantie van de elektronische stemprocedure. Omdat Nederland en Wallonië beslist hadden om af te stappen van het elektronisch stemmen, vond hij het onbegrijpelijk dat Vlaanderen dan de omgekeerde beweging deed. Hiermee toonde hij dat hij duidelijk niet veel wist van het dossier. Die feiten heeft het college van deskundigen over de controle op de elektronische stemopneming bij de verkiezingen van 25 mei 2014 ook uitvoerig toegelicht op de zitting van de Commissie Binnenlandse Zaken van 6 januari 2015.

Vlaanderen stemt hybride

17 Brusselse gemeenten en verschillende kantons in Wallonië gebruikten in 2014 nog steeds het systeem Jites-Digivote, dat voor het eerst gebruikt werd in 1994. Het Vlaams Gewest gebruikt sedert 2012 het Smartmatic-systeem. Dat systeem is eigenlijk een elektronisch stemsysteem met een papieren afdruk, die moet gescand worden. De papieren afdruk blijft bewaard. Dat is dus een hybride systeem, dat ook controle achteraf mogelijk maakt. Het Brusselse Gewest besloot om het nieuwe Smartmatic-systeem enkel te proberen in de gemeenten Sint-Pieters-Woluwe en Sint-Gillis bij de gemeenteraadsverkiezingen van 14 oktober 2012. Ondanks de positieve evaluatie van de proefopstelling in die gemeenten heeft het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest en het Waalse Gewest zich in 2014 immers niet systematisch willen uitrusten met het nieuwe Smartmatic-systeem, voornamelijk omwille van budgettaire redenen. Het systeem Jites-Digivote is er een zonder papieren bewijsstuk. Dit verouderde systeem werd in veel gevallen ook gebruikt op verouderde computers (die nog met floppy disks en met MS-DOS werkten).

In 2014 deden veruit het grootste aantal problemen zich voor met het systeem Jites-Digivote en de verouderde computers. Het is duidelijk dat halsstarrig vasthouden aan een ouderwets systeem eigenlijk contraproductief was. Alles samen zijn er 2250 stemmen verloren gegaan bij Waalse en Brusselse kantons. Dat kwam aan het licht toen het systeem blokkeerde bij de centrale computers. Even werd zelfs gevreesd dat de verkiezingen in Brussel en Wallonië herdaan moesten worden. In Vlaanderen waren ook problemen, al waren die beperkter en snel opgelost. Het college van deskundigen wijst er ook op dat de analyse van de broncode blijkbaar nooit het voorwerp is geweest van de analyse of controle.  Op 12 maart 2015 heeft minister Jambon de 56 gemeenten die in 2014 het stemsysteem van Jites-Digivote gebruikt hebben, meegedeeld dat dat systeem niet meer bij de federale verkiezingen gebruikt mocht worden. Het Waalse en Brusselse Gewest moesten beslissen wat ze zouden doen bij de organisatie van de gemeenteraadsverkiezingen.

Van rond 1970 tot 2007 werd in Nederland met behulp van een stemmachine gestemd. Sinds 2009 stemt men in Nederland opnieuw met een rood potlood op papier, omdat men dacht dat het stemgeheim onvoldoende bewaard bleef en het systeem niet genoeg betrouwbaar was. In opdracht van minister Plasterk van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) heeft de Commissie-Van Beek in 2013 onderzocht of en hoe er (opnieuw) elektronisch gestemd kan worden. De Commissie-Van Beek concludeerde in zijn rapport dat de tijd rijp is om weer elektronische apparatuur te gebruiken bij het stem- en telproces.  En zij stelden een systeem voor dat vrij gelijkaardig is aan het Smartmatic-systeem.

John Crombez mag dan het potlood en papier van Wallonië en Nederland als richtsnoer gebruiken. Ik doe dat niet.