ETA doekt zichzelf op, wat nu?

De Baskische openbare omroep EITB pakte een paar dagen terug uit met het grote nieuws: begin mei zal ETA zichzelf opdoeken. Het is zo één van die aankondigingen waarvan iedereen wist dat die er zat aan te komen, alleen was de vraag wanneer. Nu het zover is, zal het uiteraard ronkende verklaringen regenen over winnaars en verliezers. Alle emoties terzijde gelaten, is het de beste beslissing die ETA nog kon nemen. De Spaanse politiek verliest immers het grote rookgordijn waarachter ze de financiële en sociaaleconomische crises van de voorbije tien jaar kon verstoppen, en het bezorgt de Baskische onafhankelijkheidsbeweging ademruimte.

Gedaan met politiek geweld

Sinds de aanslagen door Al-Qaeda op de trein in Madrid op 11 maart 2004, stond het in de sterren geschreven: de gewapende actie in de Baskische strijd moest ophouden. Amper een half jaar later stelde Batasuna het document ‘Nu het volk, Nu de vrede’ voor, waarin de basis stond voor alles wat er sindsdien vanuit de Baskische Beweging is ondernomen. Enerzijds is dat de dialoog tussen Baskische politieke partijen, vakbonden, middenveldorganisaties… om politieke akkoorden te bereiken. Anderzijds is er de dialoog tussen ETA en de Spaanse en Franse staten om tot een onderhandeld einde te komen van het gewapende conflict en de gevolgen daarvan (waaronder de spreidingspolitiek van politieke gevangenen). Nooit heeft Spanje bewogen. Geen millimeter. Integendeel, de repressie nam toe. Alles wat u de voorbije maanden in Catalonië hebt gezien, hebben wij minstens in het kwadraat gezien in Baskenland. Vandaar dat het soms moeilijk is om niet cynisch te gaan reageren, doch dit geheel terzijde.

Wanneer dan in 2008, Arnaldo Otegi, dé onbetwiste leider van de onafhankelijkheidsbeweging, een select gezelschap samenbrengt dat gaat schrijven aan een tekst om de achterban en alle Baskische partijen en organisaties ervan te overtuigen dat het einde van het geweld noodzakelijk is om vooruit te kunnen, worden Otegi en zijn denktank, prompt gearresteerd. En zoals ik het in 2015 al schreef: ‘Alles wat er daarna binnen, en zelfs buiten, de linkse onafhankelijkheidsbeweging gebeurd is, is daarvan de vrucht. De keuze voor de politieke weg, voor aanwezigheid in de instellingen, voor de dialoog, om de wapens neer te leggen, voor de kartelvorming met andere Baskische politieke partijen … zijn allemaal het gevolg van Otegi’s werk’. De oprichting van het kartel EH Bildu is daar de concrete vrucht van.

‘Alle stappen die ETA sindsdien genomen heeft om de gewapende strijd te beëindigen, inclusief de bereidheid tot ontwapening, zijn er gekomen dankzij de kracht van verandering die Otegi heeft weten door te voeren’, schreef ik nog.

ETA ontwapent, Spanje volhardt

Nu zijn we tien jaar later. Tien jaren van sociale, economische, politieke en financiële crisis, die de Spaanse staat deden en doen wankelen. Niet door nationalisme van de Catalanen of de Basken, verre van. Wel door corruptie, verbrassen van publieke middelen en sociale afbraakpolitiek. Spanje heeft nog steeds geen millimeter bewogen en gebruikt ETA als drogreden voor ongebreidelde repressie: acht Baskische jongeren werden in 2016 opgepakt na een klacht van twee Guardia Civiles in burger: de jongeren zouden hen aangevallen hebben in een bar in Altsasu, helemaal ‘in de geest van ETA’. Drie van die jongeren zitten al meer dan 500 dagen in voorhechtenis. Net nu zijn de verhoren begonnen en daaruit blijkt de ene valse aanklacht na de andere. Schokkend en een Europese rechtstaat onwaardig? Jazeker, maar niets nieuws. Dezelfde technieken worden nu gretig aangewend om de Catalanen te kraken. Aan Spaanse zijde is nog geen enkele politieke gevangene overgebracht naar een gevangenis dicht bij huis, zoals het zou moeten. Frankrijk is wel al sinds februari begonnen daarmee. Er zijn nog altijd bijna 300 Baskische politieke gevangenen. Dat zijn trouwens niet allemaal ETA-militanten. Het Collectief van Baskische Politieke Gevangenen had vorig jaar al zijn leden de toelating gegeven om er alles aan te doen wat ze elk voor zichzelf goed vonden om vrij te komen of overgebracht te worden naar de gevangenis het dichtst bij huis. Ondertussen hield Spanje het been stijf.

Wat er ook werd voorgesteld, Spanje bewoog niet en ETA, noch iemand anders, kreeg Spanje in beweging. De enige rol die ETA nog speelde, was die van rookgordijn en excuus voor de Spaanse regering. Het klinkt misschien hard, maar diezelfde woorden herhaal ik al jaren in gesprekken met Baskische kameraden. Precies daarom kondigt ETA haar definitieve einde aan: haar politieke rol is uitgespeeld.

Tien jaar Spaanse crisis

Doordat ETA zichzelf gaat ontbinden, valt het rookgordijn weg waarachter Spanje al zijn economische, financiële en sociale problemen van de voorbije tien jaar kon wegmoffelen. Een paar cijfers maken snel duidelijk waarover het gaat:

Spanje kijkt aan tegen een overheidsschuld van 1,1 biljoen (1.144.298 miljoen) euro in 2017, 98% van het bbp. Dat is 24.583 euro per inwoner. In 2007 was dat nog 8.404 euro per inwoner. Op de Corruption Perception Index scoort Spanje bij de slechtste tien EU-landen (in het gezelschap van Cyprus, Griekenland, Italië). In 2015 waren er 1700 corruptiezaken… Alle grote politieke partijen die u kan bedenken, waren betrokken in minstens één zaak: Partido Popular, de sociaaldemocraten van de PSOE en hun Catalaanse afdeling PSC, Verenigd Links IU, de Baskische christendemocraten van de PNV, de catalanistische partijen CDC, ERC, CiU en UDC… Maar géén CUP, géén EH Bildu…

Ook de pensioenpot is leeg en het reservefonds voor de sociale zekerheid ook: in 2011 zat daar nog 66 miljoen euro in, in 2017 8 miljoen. Spanje kan de pensioenen eigenlijk niet meer betalen. Het IMF voorspelt dat Spaanse gepensioneerden de komende jaren zo’n 30% van hun koopkracht zullen verliezen. 42% van de gepensioneerden ontvangt een pensioen dat lager is dan het minimumloon van 735,89 euro netto. Eén miljoen gepensioneerden duikt onder de 650 euro. Om de pensioenen in 2018 uit te kunnen betalen, wil de Spaanse regering een lening aangaan. De werkloosheid is licht gedaald in 2017, maar de jongerenwerkloosheid (< 25 jaar) is nog steeds 36%.Van elke vijf inwoners riskeert één in de armoede terecht te komen. Sinds de crisis begon in 2008 werden afgerond 400.000 gezinnen uit hun huizen gezet omdat ze de hypotheek niet konden afbetalen. In de eerste drie maanden van 2017 waren dat er meer dan 17.000, waarvan 22% in Catalonië. Vergeten we bovendien niet dat de Spaanse staat maar liefst 122 miljard euro aan publieke middelen geïnvesteerd heeft in banken, waarvan al minstens de helft in rook is opgegaan.

De staat zal kleur moeten bekennen in tal van dossiers die om oplossingen smeken. Ze gaat niet bij alles kunnen beweren dat het ‘de schuld van ETA is’, of dat mensen en organisaties handelen ‘in opdracht van ETA’ of ‘in de geest van ETA’…

Dat laatste zal nog wel een tijdje meegaan. De ideologie van ETA blijft immers overeind: onafhankelijkheid en socialisme. Zeg maar eerder marxisme. Socialisme bij de Basken heeft niets te maken met het socialisme van de Vlaamse sp.a, bijvoorbeeld. ETA vocht tegen de gevestigde politieke staatsstructuren én tegen het kapitalistische economische systeem. Beide zijn in crisis, vooral dankzij zichzelf, maar ook bijzonder taai.

EH Bildu en PNV: twee culturen

De partij EH Bildu heeft dat mogen ondervinden in alle besturen waar die deel van heeft uitgemaakt de voorbije jaren. Je kan als partij met heel mooie voorstellen afkomen die heel goed klinken voor je achterban, als de structuren en hun tentakels niet mee willen, loop je met je kop tegen de muur en lukt juist niets van al je mooie voornemens. Aanpassen en meedoen met wat bestaat, of afgemaakt worden, daar gaat het over. De Baskische beweging weet nog niet hoe ze daar moet mee omgaan. Dat is ook geheel normaal: al die jaren, decennia lang, hebben de militanten geageerd vanuit weerstand, kregen ze weerstand, waren ze gewoon van door te duwen, kregen ze meppen en deden ze gewoon verder. Nu moet er plots onderhandeld worden, moet men bondgenoten zoeken, steun verkrijgen door woord en debat. Van de straat naar de instellingen. Verontwaardiging en woede zijn altijd dynamiserende emoties geweest. Nu zien we ze vaak vertwijfeld staan kijken.

Tijd brengt raad. Ze hebben goede leiders, die al lang bewezen hebben waar ze toe in staat zijn. Maar eerst moeten ze door een periode van ‘loslaten’ en ‘beseffen dat een tijdperk voorbij is’. En dat er nu een periode komt van leren omgaan met de instellingen en leren het ene dossier uit te spelen tegen het andere. Zoals de PNV dat doet met de Spaanse begroting.

De Spaanse begroting voor 2018 wordt eind april gestemd. De Spaanse regering heeft daartoe de steun nodig van de Baskisch-nationalistische regeringspartij PNV en van de regionalisten uit Canarias. De PNV ligt dwars, want wil niet onderhandelen over de begroting zolang het beruchte artikel 155 toegepast wordt in Catalonië. De PNV is een uitermate professionele partij: uitgekookt en met een leger wandelende wetboeken. Listig als een slang, en zo scherp als een bijl! Het valt af te wachten in welke mate de Baskische regeringspartij ertoe bereid zal zijn om het been stijf te houden. De partij heeft een traditie in politiek schaken. Nog terwijl we deze bijdrage schrijven, komt het bericht binnen dat de PNV heeft beslist om de goedkeuring van de Spaanse begroting niets in de weg te leggen. Met als argument ‘dat er zo nieuwe mogelijkheden ontstaan voor dialoog met Spanje en met Catalonië, waardoor de opheffing van artikel 155 sneller kan’. Dat is helemaal de PNV-stijl. De Spaanse begroting voorziet immers een leuke financiële beloning voor de ‘goede autonome gemeenschappen’ en een afstraffing voor de ‘verradersgemeenschappen’. Baskenland krijgt 33% van de koek die voorzien wordt voor de autonome gemeenschappen, Catalonië slechts 17%. Dat wordt natuurlijk uitgespeeld: de begroting ziet er goed uit voor Baskenland, de PNV zou gek zijn om het voorstel niet goed te keuren. Over de spelletjes over-en-weer tussen PNV en PP beginnen we hier zelfs niet.

Voor de Basken begint weldra een nieuw tijdperk. Het zal wat zoeken worden, met veel emoties. Veel hoop en tegelijkertijd verdriet. Maar vooral uitkijkend naar wat er de komende jaren gaat groeien.