EU en de Balkan. Uitbreiden: nee. Samenwerken: graag.

De EU uitbreiden?

‘Wenst u een grotere Europese Unie en wanneer?’ Het zijn vragen die de gemiddelde Vlaming negatief zal beantwoorden. Toch wordt vandaag hierover het debat gevoerd tussen de Europese leiders. De Europese Commissie heeft haar oog laten vallen op de voormalige Joegoslavië-republieken Servië en Montenegro als potentiële aanwinsten voor de EU tegen 2025. Drie andere Balkanlanden, zijnde Albanië, Macedonië en Bosnië-Herzegovina zouden wat hen betreft ook een plaatsje in de wachtkamer mogen opschuiven. Ons antwoord is alvast duidelijk: een wankele Unie kan zich in de voorzienbare tijd geen uitbreiding veroorloven. Het debat over meer samenwerking gaan we echter niet uit de weg.

De missing link in veel Europese vraagstukken

Op vraag van onze N-VA-fractie werd in de Kamercommissie Buitenlandse Betrekkingen een gedachtewisseling gehouden met vijf ambassadeurs van de WB6 (Western Balkan Six) en een vertegenwoordiger van de European External Action Service. Een soort minitop zeg maar, in spiegelbeeld van de grote Europese bijeenkomst later deze maand. N-VA parlementsleden Rita Bellens en Peter Luykx waren aanwezig.

Als partij kijken we uiteraard met enige bezorgdheid naar de regio: samen vormen we Europa en delen een gemeenschappelijke geschiedenis, belangen, waarden en normen. Het is in de interesse van de EU om te investeren in de regio en de nodige politieke interesse aan de dag te leggen voor de aanhoudende problemen. Zoals steeds meer Westerse toeristen jaarlijks ontdekken: de Balkan is niet meer de achtergestelde, door oorlog verscheurde regio van de jaren ’90. En zoals wij politici vaak gewaar worden: een missing link in vele Europese vraagstukken rond migratie, veiligheid en connectiviteit, maar vooral een smeltkroes van opportuniteiten. De bezoeken van premier Michel en onze staatssecretaris Francken van afgelopen maand onderstrepen dit. Tegelijkertijd is er nog veel werk aan het respect voor democratische waarden en de strijd tegen corruptie in deze landen.

EU Balkantop: belofte maakt schuld?

Op 17 mei is het verzamelen geblazen voor de Europese leiders in de Bulgaarse hoofdstad Sofia. Een bijzondere Balkantop — onderdeel van de Bulgaarse voorzittersstrategie — moet aantonen dat Brussel de regio en de dure beloften voor EU-lidmaatschap niet vergeten is. Hoe geloofwaardig dit is moet uzelf beoordelen: het is intussen al 15 jaar geleden dat de leiders nog eens samenzaten over een gemeenschappelijke strategie. Belofte maakt schuld? Of was het eerder de hete adem van Rusland en China die de EU finaal bewogen om een doorstart te maken? De hernieuwde etnische spanningen? Louter economische opportuniteiten? Of de simpele hoop dat een nieuwe uitbreidingsgolf zal afleiden van interne problemen van de Unie? Wat de beweegreden ook moge zijn: the Balkans are back, klinkt het en Brussel is bereid om hiervoor haar portefeuille te openen.

EU en de Balkan: it’s complicated

Hoe moeten we de nieuwe Balkan-positie nu interpreteren? Als een zwaktebod waarbij een te milde EU, ondanks de duidelijke tekortkomingen van de kandidaat-lidstaten, de deur naar uitbreiding wagenwijd openzet? Of is de intentieverklaring van de Europese leiders eerder een koude douche voor de kandidaten? Zij staan immers waar ze gisteren nog stonden, zonder echte garanties om ooit te mogen toetreden tot de exclusieve club.

De waarheid ligt in het midden. De EU is nog niet klaar voor de uitbreiding, maar wil tegelijk niets naar de toekomst toe uitsluiten. Laat staan iemand anders een kans gunnen op de prijs. Maar slechts weinigen durven het ook zo te verwoorden aan de landen in de wachtkamer. Zeg gerust, de relationele equivalent van iemand aan het lijntje houden. Een zoethoudertje van tijd tot tijd, genoeg om het toetredingsproces draaiende te houden en de hoop op meer niet te ontnemen, maar onvoldoende om ingrijpende hervormingen te inspireren.

Een marathon van aanmodderen

Maar aanmodderen in Brussel betekent ook aanmodderen in Belgrado. Dat stelden wij toch vast tijdens de gedachtenwisseling. Alle aanwezigen zagen de toekomst van hun land en die van hun buren nog steeds binnen de Unie. Allen verklaarden ze zich ook grote voorstanders van verdere samenwerking want de EU, of toch vooruitzicht op lidmaatschap, is de drijvende kracht achter de hervormingen in hun land. Een artificiële versnelling van het toetredingsproces slaan ze af: ze willen maar pas toetreden als ze een meerwaarde kunnen betekenen. Tegelijk voelen ze zich verlaten door dezelfde Unie en stilaan lichtjes moedeloos. De Balkan-top wordt dan ook dankbaar onthaald, maar is niet waarop ze hoopten: dit is geen uitbreidingstop, voor hen had het dit wel moeten zijn.

De toetreding wordt als een eindeloze marathon omschreven, een tergend traag proces. Ze zijn dan ook hard voor de politiek gemotiveerde vertragingen die het toetredingsproces al jaren belemmeren. Ze vragen snel duidelijkheid van de EU waar ze staan. Hun constructieve opstelling en mooie woorden zullen zelfs de meest kritische stemmen onder ons weten charmeren. Maar uiteraard rijst dan ook de vraag waarom ze steeds op Brussel blijven wachten om de dans te leiden.

Transparantie en politieke moed

Voor ons komt het neer op dit: beide EU en WB6 zijn eerlijkheid tegenover elkaar en aan de eigen burger verontschuldigd. Het immobilisme waar de toetreding van de Westelijke Balkan de afgelopen jaren in verkeerde is deels te wijten aan het onvermogen van de Unie om intern orde op zaken te stellen. De EU heeft haar volle aandacht nodig om op een succesvolle wijze nieuwe lidstaten te integreren. Is ze hier niet toe in staat door dan kan ze het beter achterwege laten en moet er — hoe moeilijk ook — transparant over gecommuniceerd worden.

Maar het ligt ook deels aan de gelaten houding van de kandidaten zelf. De EU kan en mag niet afwijken van het uitgeschreven traject en de lijst van voorwaarden waaraan landen moeten voldoen, in bijzonder hier de bestrijding van corruptie. Indien de Unie vertragingsmanoevers uitvoert, zou niets de kandidaten mogen weerhouden om er zelf de zweep op te leggen en te hervormen tot het punt dat ze de EU voor het blok zetten: ‘Wij zijn klaar en voldoen aan al jullie regels, waar is onze lidkaart?’

Benieuwd of de Europese leiders binnenkort in Sofia tot dezelfde conclusie zullen komen.