Europa staat aan begrotingsafgrond

BESPARINGSPACT

Het Begrotingspact werd door 25 lidstaten ondertekend en legt aan de verdragsluitende landen – waaronder België – tal van verplichtingen op voor het beperken van de overheidstekorten en -schulden. De veruit belangrijkste bepaling van het Pact is de zogenaamde ‘gouden regel’ die de lidstaten verplicht om hun jaarlijks structureel tekort onder 0,5 procent van het bruto binnenlands product (bbp) te houden. Het structureel tekort is het tekort dat gezuiverd is van conjuncturele effecten en eenmalige maatregelen. Alleen bij ongewone gebeurtenissen buiten de macht van het land of bij een ernstige economische neergang mag het structureel tekort oplopen tot 1 procent van het bbp. Daarnaast moeten de overheden hun schulden elk jaar afbouwen met een twintigste van het verschil ten opzichte van de referentiewaarde van 60 procent van het bbp. En wanneer significant van deze regels wordt afgeweken, treedt een automatisch correctiemechanisme in werking dat strakke maatregelen oplegt om de afwijking binnen een beperkte termijn te corrigeren. Tenslotte kunnen de lidstaten elkaar voor het Europees Hof van Justitie dagen indien ze van oordeel zijn dat een of andere lidstaat de corrigerende maatregelen niet naleeft.

LOGICA

De sterkte van het Pact ligt ontegensprekelijk in het stimuleren van ‘anticyclisch’ begrotingsbeleid. Daarbij boekt de overheid in economisch voorspoedige perioden overschotten en kunnen in tijden van recessie gerichte uitgaven de nationale economie uit het slop halen. Dergelijke budgettaire discipline maakt de begrotingsrisico’s van de overheden beheersbaar en stabiliseert de internationale markten. De sterkte van de Zweedse economie, bijvoorbeeld, is grotendeels te danken aan de budgettaire orthodoxie die Stockholm na de bankencrisis van de jaren ’90 doorvoerde.

ONHOUDBAAR

Maar ondanks deze economische logica en de moeilijkheid om het Pact politiek af te kraken, is de concrete invulling ervan noch noodzakelijk noch voldoende. Eerst en vooral legt het Pact begrotingsnormen op die stukken verder gaan dan de reeds aangescherpte begrotingsnormen van het geldende Sixpack. Deze onredelijke verstrenging zal binnen de kortste keren onhoudbaar blijken. De numerieke doelstellingen voor het structureel tekort en de schuldafbouw zijn bovendien volledig arbitrair gekozen. Ze houden geen enkele voeling met de werkelijke economische situatie in de verschillende landen en getuigen van niet meer dan een obsessief cijferfetisjisme. Het Pact is even onredelijk als eisen dat alle mannen 190 cm groot moeten zijn en alle vrouwen 180 cm. Een muntunie die op dergelijke absurde en versmachtende wetgeving steunt, is geen lang leven beschoren. Daarbij komt dat het Pact wordt doorgedrukt op een moment dat al 20 van de 27 eurolanden gevat zijn door de Europese sanctieprocedure voor buitensporige tekorten. Tevens blijkt uit statistieken van de Europese Commissie dat in 2011 amper 6 van de 27 lidstaten een structureel tekort hadden van minder dan 0,5 procent. Zelfs Duitsland – nochtans hevig voorstander van het Pact – is er sinds 2000 niet in geslaagd om het structureel tekort onder 0,5 procent van het bbp te krijgen. En op basis van cijfers van het IMF valt af te leiden dat niet eens de helft van de lidstaten erin zal slagen om binnen vijf jaar aan het Pact te voldoen. De hele eurozone zal tussen nu en 2020 immers elk jaar meer dan 500 miljard euro moeten vinden om de doelstellingen van het Pact te halen. Dergelijke saneringsoefeningen kunnen de eurozone tot vier procent aan jaarlijkse groei kosten. Dat is vergelijkbaar met de terugval van de Europese economie tijdens de recessie van 2009.

Ten tweede is de berekening van het structureel tekort discutabel en gecontesteerd terrein. Doordat de exacte becijfering afhangt van de gebruikte methodologie, loopt de foutenmarge op tot tientallen miljarden euro’s. Voor België, bijvoorbeeld, is het verschil tussen de schattingen van de EU en het IMF groter dan het plafond van 0,5 procent van het bbp. Nochtans vraagt een plafond van 0,5 procent een nauwkeurigheid die groter is dan 0,5 procent. Een precisie van die aard tolereert geen verschillen van tientallen miljarden euro’s. De overheden zullen dus geneigd zijn om het structureel tekort op de voor hen meest gunstige manier in te schatten. Ze riskeren de groei van hun economie zodanig te overschatten dat hun tekorten overkomen als toevallige ongelukjes. Het zal met andere woorden niet de laatste keer zijn dat overheden – zoals eerder het geval was met Griekenland – hun begrotingscijfers systematisch vervalsen of kunstmatig opsmukken.

Tenslotte is het koffiedik kijken hoe het automatisch correctiemechanisme, dat in werking treedt bij een afwijking van de opgelegde grenzen, precies vorm zal krijgen. Aangezien het Pact met geen woord rept over de inhoud ervan, heeft de Europese Commissie het alleenrecht om de aard en omvang van de te nemen corrigerende maatregelen te bepalen. Ook automatische belastingverhogingen en radicale besparingen op sommige essentiële overheidsuitgaven behoren dus tot de mogelijkheden. Zonder het goed en wel te beseffen, institutionaliseert het Begrotingspact bijgevolg een Europese versie van de tijdens de jaarovergang gevreesde Amerikaanse fiscal cliff of ‘begrotingsafgrond’ die toekomstige recessies kan uitlokken. Europa gaat zelfs nog een stuk verder en wil deze begrotingsafgrond tegen eind 2018 in de Europese rechtsorde integreren. Dat zal alle lidstaten voorgoed aan handen en voeten binden.

Er valt alleen positief nieuws te rapen voor het Verenigd Koninkrijk en Tsjechië. Het zijn de enige lidstaten die het Pact niet hebben ondertekend en er zich niet gebonden door voelen.

Lieven Tack is professor Europese economie aan het Europacollege in Warschau en het Instituut voor Internationale Betrekkingen in Moskou. Hij schrijft deze bijdrage in eigen naam.