Euthanasie en wilsonbekwaamheid

Moet de euthanasiewet uitgebreid worden, bijvoorbeeld naar mensen met dementie? Johan R. Bruynseraede heeft gewerkt als kwaliteitscoördinator in een psychiatrisch ziekenhuis. ‘Dit is niet de goede weg’, zegt hij in deze Vrije Tribune. 

In de uitzending van De Zevende Dag op 15 mei 2022 brachten Lieven Verstraete en Lisbeth Imbo even het onderwerp van de uitbreiding van de euthanasiewet naar mensen met dementie ter sprake. De voorzitter van de CD&V heeft nog maar net het strijdperk verlaten of het thema wordt al uit de politieke ijskast gehaald en opgewarmd. De de uitzending had namelijk alles weg van een promo vóór de uitbreiding van de wet, met Jean-Jacques De Gucht (Open Vld) natuurlijk als ‘specialist’.

‘Ik wil’

Het draaide volgens mij heel anders uit, maar je moet goed kijken. Er is dat enorm moeilijke, maar wel door en door menselijke, probleem van lijden en dood. Voor Sartre was er maar één vraag voor de filosofie: waarom dan geen zelfmoord plegen? In een tijdperk met een oudere bevolking die angst heeft voor lijden en dood, en die haar autonomie zeer sterk op prijs stelt, had de politiek een ‘eenvoudige’ oplossing. Net zoals energie uit Rusland en goedkope producten uit China ‘eenvoudige’ oplossingen zijn.

Los van grote filosofische overwegingen over de zin van lijden en dood kwamen de politici met een oplossing op basis van een rechtendiscours: ik wil niet lijden, ik wil sterven en u, overheid en dokter, moeten mij hierbij helpen. In de hoofden van velen is er al een recht op euthanasie. Het ‘ik wil’ staat centraal. Elementen over het lijden en de zorg ervoor zijn aanwezig in de wet. Maar de baseline van deze oplossing voor lijden — de gehele gedachtegang — wentelt zich rond en wordt gedomineerd door het ‘ik wil’ van de mens die lijdt.

Uitbreiding naar verworven wilsonbekwaamheid?

Maar dat ‘ik wil’ heeft een juridisch kantje. Zo gaat veel in de wet over het expliciet toestemming geven, het toestemming kunnen geven of het handelingsbekwaam zijn, een wilsverklaring, enzovoort. En dan ziet men dat deze ‘oplossing’ maar een oplossing is voor een deel van de mensen, namelijk enkel voor hen die juridisch handelingsbekwaam zijn. De mensen die zo ‘ziek’ zijn dat ze niet meer handelingsbekwaam zijn, komen wettelijk niet in aanmerking voor euthanasie.

Als het doden dus je oplossing is voor het probleem van het lijden, dan weet je dat je met de huidige euthanasiewet maar de eerste stap hebt gezet en dat er nog een tweede stap nodig is. Noem het de salami-techniek. Het doden moet ook een oplossing worden voor mensen met ‘een verworven wilsonbekwaamheid.’ Nu richten ze de aandacht op mensen met dementie, maar het geldt evengoed voor mensen met een zware psychiatrische stoornis.

Wie neemt de beslissing?

En dan kwam dat grote probleem van die ‘ik wil’-oplossing héél pijnlijk in de uitzending naar voren. Een man met jongdementie en met een grote angst voor een aftakeling was samen met zijn mantelzorger aanwezig. Hij vertegenwoordigde ‘het probleem’ waar volgens de presentatoren Verstraete en Imbo ‘een oplossing’ voor moest gevonden worden. Voor de liefdevolle mantelzorger was het duidelijk: zij wist wat de patiënt wenste en waar zijn grens lag. Zij zou als hij dement en ‘verworven wilsonbekwaam’ was, de beslissing aansturen. Specialist De Gucht zag onmiddellijk het gevaar. In zijn ‘ik wil’-oplossing moet het ‘ik’ wel de beslissing nemen, en niet iemand anders, niet de dokter en niet de familie, enkel de patiënt zelf.

En zo kwam heel pijnlijk in deze luttele minuten televisie naar boven dat deze politici eigenlijk geen ‘oplossing’ hebben gevonden voor het probleem van het lijden.

Cultuur van de doden

Dus neen, mevrouw Imbo, dit gaat niet over een ‘flexibelere wetgeving’ waar we het concept van handelsbekwaamheid nog wat moeten finetunen. Dit gaat fundamenteel over de vraag: als het doden de oplossing van een probleem is, wie kan dat dan beslissen? En dan zitten we bij het thema van een ‘cultuur van de doden’ waar de heilige paus Johannes Paulus II 40 jaar geleden zo voor gewaarschuwd heeft. Als het doden van een mens in onze cultuur aanvaardbaar wordt, normaal wordt, omdat ‘hij het toch zelf vraagt’ of ‘omdat hij zo lijdt’ is de volgende stap ‘laten we hem maar doden want…’ dichtbij.

En vanuit de andere kant: ik ben niet ziek maar ik vind mijn leven wel voltooid, u overheid en dokter, moeten mij helpen te sterven.

In hun ijver om de bevolking een (gemakkelijke) oplossing te geven voor hét probleem van lijden en dood hebben de politici ons op een weg gezet. Ik hoop dat ze eens inzien dat stap 1 en 2 niet de goede weg zijn.