Freud, Sartre, Huston & Van Hove

Op zondag 21 september is het zover. Dan gaat FREUD van start in een regie van Ivo van Hove. Het tekstgedeelte is een bewerking van wat oorspronkelijk een filmscenario was. Een mislukt, wat heeft geleid tot flink wat ambras tussen de Franse filosoof Jean-Paul Sartre en de Amerikaanse regisseur John Huston. Kunst begrijpen kan niet zonder de geschiedenis te kennen. Hier gaan we.

In de loop van het jaar 1958…

… werd Jean Paul Sartre benaderd door John Huston. De regisseur vroeg aan de filosoof een scenario te schrijven over Freud ‘als avonturier’ en met een thrillerachtig verloop. 15 december 1958 stuurde Sarte Huston een vijfennegentig bladzijden lange synopsis.

Volgens John Huston, uitvoerig beschreven in An Open Book  (Knopf, NY, 1980), ontving hij op een dag een eerste concept: ‘als ik mij goed herinner meer dan driehonderd bladzijden. In een tempo van een pagina per minuut kwam dat neer op een film van vijf uur… Het was gewoon te veel voor één film.’ Een jaar later voltooide Sartre het definitieve scenario. Huston eiste knip- en plakwerk. Aanvankelijk gaf Sartre toe maar gaandeweg werd hij woedend. Huston had het nieuwe scenario flink ingekort, geholpen door twee gastscenaristen. Ten slotte eiste Sartre dat zijn naam op de aftiteling werd geschrapt. Huston weigerde, waarna hij aan het filmen sloeg, met Montgomery Clift in de hoofdrol. De film heeft Sartre naar verluidt nooit gezien.

Najaar 1959…

… hebben Huston en Sartre elkaar ontmoet; in Hustons buitenhuis in Ierland. De bedoeling was dat ze samen aan het scenario zouden werken: daar kwam niets van terecht. Het leverde een sappige beschrijving op in het eerder vermelde boek van Sartre door Huston: ‘Hij was klein, gedrongen en zo lelijk als de nacht. Met een tegelijkertijd hol en opgeblazen gezicht, gele tanden en keek bovendien nog scheel ook. … Ik heb nog nooit iemand zo koppig en overtuigd van zijn eigen gelijk aan het werk gezien als Sartre. … Zonder adem te halen overspoelde hij je met een vloedgolf van woorden. Hij sprak geen Engels en omdat hij zo snel praatte, was het haast onmogelijk zijn betoog te volgen. … Soms liep ik uitgeput van de inspanning even de kamer uit. Zijn stem gonsde nog na in mijn oren en als ik terugkwam had hij niet eens gemerkt dat ik weg was geweest.’

Sartre’s beschrijving van zij gastheer is evenmin erg vleiend, maar zijn verdwijnen had hij blijkbaar wel opgemerkt: ‘Te midden van een grote hoeveelheid vergelijkbare vertrekken dwaalt een lange, trieste en eenzame romanticus, onze vriend Huston, volkomen leeg en oud en letterlijk niet in staat met de mensen die hij uitnodigt te spreken. We zitten allemaal samen in een rookkamer te praten en plotseling verdwijnt hij midden in een discussie. Je boft erg als je hem vóór de lunch of het diner terugziet.’ (Lettres au Castor II).

Kortom, de ontmoeting had een hoog kafkaiaans karakter met een flinke laag absurdisme. In een van zijn brieven aan Simonne de Beauvoir bevestigt Sartre deze mening: ‘Ik zweer u dat het de moeite waard is deze gemeenschappelijke eenzaamheid een keer te hebben meegemaakt… Ik verveel me niet en weet eigenlijk niet waarom.’

Resultaat…

… van het onderling innerlijk kwaad: het scenario verdween in een lade en kwam er tijdens Sartre‘s leven niet meer uit. Er werd zelfs met niemand een woord over gerept. Pas na zijn dood op 15 april 1980 werd het in een lade van zijn huis gevonden. Le Scénario Freud  verscheen in 1984 bij Gallimard, Parijs. Een Nederlandse vertaling is naar mijn weten nooit verschenen.

Maar Ivo van Hove en zijn team hebben een opvoering voor het toneel versierd. Er zal ongetwijfeld in gemaaid en gesnoeid zijn. Of Sartre daar genoegen mee zou nemen? Onmogelijk het hem te vragen want hij ligt begraven op het kerkhof van Montparnasse en ik vermoed, zoals Willem Elsschot in 1934 schreef in het gedicht ‘Spijt’: ‘Moest die kist weer opengaan/geen stuk vleesch zat er nog aan.’

Het is er rustig nu, op het kerkhof van Montparnasse. Grote tegenstelling met de dag van Sartre’s begrafenis. Geduw, getrek, gegil. Er viel iemand in de groeve, bovenop de kist. De man is eruit gehaald en de groeve snel dichtgegooid. Amen en uit. Of nog dit: toen de rouwstoet het bekende restaurant La Coupolle naderde, kwamen de obers naar buiten en bogen het hoofd.

PS: Voor dit historisch artikel heb ik heel wat gehad aan de biografie die Annie Cohen-Solal schreef over de bekendste filosoof van de jaren zestig en eerstvolgende.

FREUD
naar een scenario van Jean-Paul Sartre
regie: Ivo van Hove
scenografie: Jan Versweyveld
première: zondag 22 september 2019
productie: Internationaal Toneelgroep Amsterdam

Info, speeldata en tickets: www.ita.nl