Geef de Spaanse griep wat de Spaanse griep toekomt

Corona dreigt even erg te worden als de Spaanse griep, met een vergelijkbaar sterftepercentage. Zo staat het prominent op de website van De Morgen . Ook de Volkskrant van 26 februari schreef: ‘dat met de huidige sterfte de epidemie op één lijn zou komen met de Spaanse Griep van 1918, die ook dodelijk was in zo’n 1 tot 2 procent van de gevallen.’

Leo Van Bergen, medisch historicus en gespecialiseerd in de relatie tussen oorlog en geneeskunde, reageert hierop: ‘Ten eerste kan deze vergelijking zonder toevoeging van de cijfers (3000 doden aan covid19 in drie maanden ( de cijfers stijgen natuurlijk elke dag – red.) tegenover minimaal 50 miljoen  doden aan de Spaanse griep in één jaar) leiden tot overschatting van corona of tot volkomen onterechte bagatellisering van de Spaanse Griep. Ten tweede is het ook domweg onjuist. Zelfs als we uitgaan van de laagste schatting (50.000.000) en de hoogste sterfte (2 procent) komen we op een besmetting van 2,5 miljard. Opmerkelijk aangezien de wereld toen ongeveer 2 miljard zielen telde. De besmettelijkheid moet veel hoger hebben gelegen, anders zijn de sterftecijfers domweg onverklaarbaar, zelfs als iedereen op de wereld besmet is geweest, wat uiteraard niet zo was. Dus ja: 2 procent is echt veel te laag. De sterfte verschilde van plek naar plek. Soms inderdaad enkele procenten, maar vaak hoge, tot 20 procent zelfs. Dus was niet alleen de besmettelijkheid groter dan die van corona, ook de sterftepercentages lagen veel hoger. Is paniek en angst nu behoorlijk overdreven, toen was er alle reden voor.’   

Noem grote rampen of ‘onnatuurlijke’ doodsoorzaken van de 20ste eeuw en in het ‘populaire lijstje’ komen beide wereldoorlogen, de Russische revolutie, de Holocaust, de Chinese Grote Sprong Voorwaarts en culturele revolutie, de Killing Fields in Cambodja… ongetwijfeld terug. Maar de Spaanse griep? Die krijgt hoogstens een ‘ja, natuurlijk…’

Modieuze ziekte

De Spaanse griep werd voor het eerst in het voorjaar van 1918 waargenomen. De eerste golf was al bij al nog mild. Van ongerustheid of paniek was toen geen sprake, ‘een griep nietwaar’. In haar lezenswaardige masterproef Onderschat en onbeantwoord: De publieke perceptie van de Spaanse griep in de Belgische context citeert Laurine Hendrickx een — voor die tijd — humoristisch gedichtje uit La Nation Belge van 27 juli 1918

Croyez-vous docteur, que j’échapperai à la grippe espagnole?

Je n’en suis pas sur du tout, madame.

Vous m’effrayez, docteur! Qu’est-ce que peut vous faire croire que…

C’est que quand une maladie est à la mode il est bien difficile à une femme de ne pas l’avoir.

De Vlaamsgezinde Gazet van Brussel had het in dezelfde periode trouwens ook over een ‘nieuwmodische ziekte’.

Maar zo rond 11 november 1918 raasde een dodelijke tweede golf over het land. Ongetwijfeld  lagen de troepenbewegingen aan de basis van de verspreiding, gecombineerd met een gebrek aan hygiëne. De troepen trokken van de ene plaats naar de andere en tegelijkertijd was de bevolking verzwakt en de immuunweerstand klein. Bovendien was de communicatie bijna onbestaande. Sociale media bestonden nog niet, nietwaar. Het werd bittere ernst en ook toen werd de ziekte gebruikt om politiek te bedrijven. Had je een doelgroep te verdedigen, vrouwen, jonge moeders, kleine burgerij… dan was het zaak die als meest hulpbehoevende uit te roepen. En ook het zoeken naar zondebokken was populair. Het katholieke zondagsblad Het Vlaamsche heelal schreef: ‘wij bedoelen de bloote halsen en borsten van vrouwen, slavinnen eener onzinnige mode… Nu de Spaansche griep zoo besmettend heerscht, kiest zij hare slachtoffers bij dit soort lieden, die zich aan alle lichamelijke gevaren bloot stellen om te kunnen pronken als modepoppen.’

Johan Van Duyse

Voorzorgsmaatregelen.

Van vreemde smetten vrij

Ook vreemde of vijandige troepen zoals de Chinezen waren dankbare zondebokken. Maar het vaakst was het bolsjevisme de boosdoener: ‘de bolchévik disease’ bestond echt. De griep met haar uitgesproken kwaadaardig karakter werd gebruikt als propagandamiddel. Maar neen, een Spanjaard werd er niet op aangekeken, iets wat Chinezen nu niet kunnen zeggen. Hoe zat dat trouwens met de Mexicanen tijdens hun griep van zo’n tien jaar tevoren?

Spanje was trouwens niet de bakermat van de pandemie. Zijn er verschillende theorieën over hoe en waar de ziekte uitbrak dan is Spanje bij geen enkele betrokken. De oorlogvoerende landen hielden de ziekte en de gevolgen het liefst verborgen. De oorlogsvoerende landen hielden de gegevens om militaire redenen angstvallig geheim. Als neutraal land kende Spanje geen censuur en kon er uitvoerig over de verwoestende werking van de griep bericht worden. Het agentschap Reuters meldde in mei 1918 dat de Spaanse koning Alfonso XIII en zijn ministers door een geheimzinnige en zich snel uitbreidende ziekte geveld waren. Tel die twee samen en het is niet verwonderlijk dat het Zwitserse ministerie van Gezondheid de griep als eerste de ‘Spanische Krankheit’ noemde. Zo werd de allesbehalve Spaanse griep, de Spaanse griep.

Geen nieuws van het westelijk front

Waarom wordt er aan de catastrofale van 1918-1919 relatief zo weinig aandacht geschonken? Misschien omdat de doden zo moeilijk te tellen zijn? Welke overledenen geef je het predicaat ‘als gevolg van de Spaanse griep’ mee? Bovendien, er was een oorlog bezig en die moest gewonnen worden. Wilfred Owen, de gekende ‘war poet’ schreef dat hij zich temidden van al het geweld niet ook nog eens kon druk maken om een griepepidemie. De maatregelen die hij eigenlijk moest treffen ter preventie van hem en zijn manschappen lapte hij dan ook aan zijn bemodderde laarzen; waarbij, volgens medisch historicus Van Bergen, dient opgemerkt dat ze waarschijnlijk toch niets geholpen hadden. Een andere reden waarom de Spaanse griep wat vergeten werd, is omdat ze de impact had van een blitzkrieg: ze hield ergens heel fiks huis en verdween weer. En om het nog maar eens te stellen: het was oorlog. Er was geen nieuws aan het westelijk front wanneer er op één dag ‘amper’ 2000 soldaten sneuvelden. Wat zou men malen om die extra doden aan griep?

_____

Bronnen:

Laura Spinney: De Spaanse griep. Hoe de pandemie van 1918 de wereld veranderde. Uitgeverij Arbeiderspers

Johan Van Duyse: 1919 een jaar van (on)vrede. Uitgeverij Aspekt

Laurine Hendrickx: Onderschat en onbeantwoord: ‘de publieke perceptie van de Spaanse griep in de Belgische context (1918-1930). Universiteit Antwerpen: academiejaar 2016-2017

Leo Van Bergen: diverse artikels waaronder www.wereldoorlog1418.nl/spaanse-griep-mexicaanse-griep/index.html