Gegokt en verloren, Rajoy gaat koppig door

De uitslag van de verkiezingen in Catalonië zorgt voor verwarring en uiteenlopende interpretaties. De Spaanse premier Mariano Rajoy heeft gegokt en verloren, maar heeft nog troeven in de hand in Catalonië. Hij dacht zijn Catalaans probleem met een vingerknip op te lossen door zo snel mogelijk verkiezingen uit te schrijven. Rajoy was ervan overtuigd dat er een zwijgende meerderheid was in Catalonië die deze keer wel zou komen stemmen en die de pro-onafhankelijkheidspartijen zou wegvagen, of toch minstens hun parlementaire meerderheid zou breken.

Dat is niet gebeurd.

Die zwijgende meerderheid blijkt niet te bestaan. De verkiezingen hebben enkel de independentistische parlementaire meerderheid bevestigd én de diepe politieke polarisatie in Catalonië blootgelegd.

The day after komt dan de vraag: Wat nu?

Ballingschap en gevangenschap

Een eerste probleem is de invulling van het Catalaanse parlement. Puigdemont en vier andere ministers zitten in Brussel. Zij kunnen hun zetel in dat parlement niet opnemen. Er wordt gezegd dat de grenscontroles verscherpt zijn om te voorkomen dat Puigdemont stiekem Catalonië binnen zou geraken. Stel dat dat toch gebeurt en hij neemt zijn zetel in, zal hij als een vrij man dat parlement kunnen verlaten?

Kan u zich voorstellen dat hij voor een menigte supporters voor het Catalaans parlement wordt afgevoerd, net nadat hij verkozen is tot president van de Generalitat? Rajoy heeft zich in zo’n situatie gemanoeuvreerd dat hij niet anders kan dan Puigdemont te laten arresteren. Maar een oplossing brengt dat niet dichterbij.

Daarnaast zitten verschillende pas verkozen leden van het parlement in de cel in Madrid. Jordi Sànchez van PxC en Oriol Junqueras van ERC bijvoorbeeld. Ook die kunnen hun zetel niet innemen, tenzij ze daarvoor penitentiair verlof krijgen. Dat zou een mooie geste zijn, maar kan u zich hun triomftocht in Barcelona voorstellen? Dat gun je een tegenstander niet. Ook hier heeft Madrid zich in een positie gemanoeuvreerd dat ze geen kant meer op kunnen.

Catalunya en Comú-Podem

Maar wat als het parlement moet stemmen met acht afwezige parlementairen van het independentistische blok, dat maar twee zetels overschot heeft? Dan is hun meerderheid weg.

Wordt Inés Arrimadas dan president van de Generalitat? Neen, want de unionisten (Ciutadans, PSC en PP) hebben, zelfs met acht afwezigen in het parlement, geen meerderheid dan.

De sleutel ligt in handen van de linkse coalitie van Ada Colau (Catalunya en Comú-Podem). Die hebben acht zetels en zijn de enige partij die zich niet vol profileert voor of tegen een onafhankelijk Catalonië. Zij vinden dat het volk moet kunnen beslissen. Maar de kans dat een linkse partij zoals Catalunya en Comú-Podem in zee gaat met een coalitie waar de PP deel van uitmaakt… die is echt klein.

Tenzij Ciutadans en de PP instemmen met een onafhankelijkheidsreferendum in samenspraak met Madrid en die kans… tja, die is ook klein.

Meerderheid

Laat ons dan eens goed naar de cijfers kijken. Met een monsteropkomst halen de onafhankelijkheidspartijen 48%. Je zou daaruit, met Wouter Beke (CD&V) kunnen besluiten dat er geen meerderheid is voor onafhankelijkheid. Dat klopt ook, maar er is wel een parlementaire meerderheid.

En dat kan je dan weer niet zeggen van het unionistische kamp. Ook die hebben ongeveer 48% van de stemmen. Dus eerlijkheidshalve zou Beke moeten vaststellen dat er geen meerderheid is voor een Catalonië binnen Spanje. Het is namelijk niet omdat er 48% van de stemmen voor de independentisten is, dat er een meerderheid is van 52% voor eenheid met Spanje. Dat noemen ze een denkfout, of framing.

Referendum

Een referendum kan misschien een uitkomst zijn. Maar zal dat referendum er komen? De vraag is of Rajoy dat risico zal willen nemen? Waarom zou hij. Hij heeft de macht en wil die niet uit handen geven. De uitslag van dat referendum is dan een dubbeltje op zijn kant. Als Rajoy dat referendum verliest is dat politieke zelfmoord. En er is een risico. De sleutel ligt ook hier bij Catalunya en Comú-Podem. Als die kiezers een keuze moeten maken, waarvoor zouden ze dan stemmen, eenheid met Spanje of een onafhankelijk Catalonië?

Een referendum kan een uitweg bieden aan de patstelling, maar durft Madrid dat risico te nemen? Ik betwijfel het.

Politiek probleem

Eigenlijk is het simpel. De crisis in Catalonië is een politieke crisis, er is enkel een politieke oplossing, maar hoe langer de politieke powerplay duurt, hoe moeilijker dat wordt.

De Leuvense politicoloog Bart Maddens waarschuwde in oktober al voor het gevaar van een bevroren conflict in Europa. De kans daarop is na deze verkiezingen enkel toegenomen.

Rajoy kan vandaag beslissen dat het zelfbestuur van Catalonië blijvend wordt opgeschort. Maar hij heeft al laten weten dat deze verkiezingen niets veranderen en dat art 155 van kracht blijft in Catalonië. Met andere woorden Rajoy bestendigt  en verdiept het conflict. Hij is niet uit op een onderhandelde oplossing, hij is uit op zijn, met macht doorgeduwde, oplossing. Zolang hij daarvoor een meerderheid heeft in Madrid en de EU hem de hand boven het hoofd houdt, is er voor hem geen enkel probleem.

Rajoy gaf nog een tweede signaal dat hij niet van plan is rekening te houden met de uitslag van de verkiezingen. Hij wil spreken met Ines Arrimadas. Haar partij is volgens Rajoy de winnaar van de verkiezingen. Maar hij zou politicus gebnoeg moeten zijn om te beseffen dat ze nooit aan een parlementaire meerderheid zal geraken in Catalonië. Toch niet op een normale manier.

Onderhandelen

Rajoy moet weten dat zijn politiek de politieke polarisatie bevestigt en dat de standpunten verder zullen verharden. Hij kan natuurlijk niet zomaar de opdracht geven om die politieke gevangenen (dat zijn ze echt) vrij te laten, want dat zou een onvoorstelbaar gezichtsverlies zijn. En dan moeten we leren leven met een naar totalitarisme neigende politiedeelstaat in Europa.

De politieke patstelling kan enkel doorbroken worden door gezichtsverlies bij beide partijen. Hoe langer het opbod duurt, hoe moeilijker dat natuurlijk wordt. Europa zou beter toch eens goed luisteren naar Puigdemont als hij discreet wil langskomen. Als Europa zijn nut en gehechtheid aan de fundamentele democratische waarden wil bewijzen, heeft het met Catalonië een uitstekende kans om te bemiddelen. Voor het hele conflict is het misschien de enige kans.

En nu?

De Catalanen hebben vanaf 2015 tot 2017, van verkiezing naar verkiezing een hele weg afgelegd. Maar ze lopen in een rondje. Ze zijn terug bij af. Verkiezingen brachten geen oplossing, politieke powerplay vanuit de hoofdstad zal ook geen oplossing brengen, politiek opbod vanuit Brussel of Barcelona ook niet.

Maar in Brussel en Barcelona staan ze met de rug tegen de muur. In Madrid hebben ze hetzelfde gevoel. Het zou verstandig zijn van hen die de macht hebben om een uitweg te openen. Niet de kiezer, niet Barcelona maar Madrid wikt en beschikt over het lot van Catalonië. In de logica van de ‘Spaanse natie’ is dat ook normaal. Het is triest zo somber te moeten zijn in deze dagen. Maar voor de politieke gevangenen en ballingen is het nog triester.

Dit is een aangepaste versie van het artikel dat eerder op VRTNws verscheen.