God hebben we niet nodig, ook niet na de dood

Ik ben atheïst. Niet altijd geweest. Er was een tijd wanneer geregeld gebeden hemelwaarts werden gestuurd. Ter mijner verdediging, die tijd is allang voorbij; de hersenen waren nog in volle ontwikkeling en het was nu eenmaal een tijd waarin je nog onvoorwaardelijk geloofde wat ouders of ouderen je inlepelden. Een tijd waarin je wensen en verzuchtingen heel alledaags waren. Ik herinner me wekelijkse gebeden voor een goddelijke interventie waardoor ik niet meer naar die afgrijselijke muziekschool hoefde te gaan. Of die dwingende oproep tot een medische doorbraak waardoor ik plots alles zou lusten wat de pot schafte.

Iets later, maar toen was het al tegen beter weten in, waren er diepgaande je-weet-maar-nooit-gesprekken met de grote Freud in de hemel om mij minder awkward (love that word!) te laten voelen in de omgang met andere mensen. Nog ietsje later werden die andere mensen meer specifiek mensen van het andere geslacht. Ja, mijn prille ik was een redelijk egocentrische opportunist, terugblikkend.

Geloofde ik écht in de kracht van een gebed? Dat iemand mijn verzuchtingen effectief beluisterde en behandelde? Of was het slechts een ijdele monoloog, hooguit een wankele poging tot zelfreflectie?

Micro Macro

Erg lang heeft die blinde adoratie voor een almachtig wezen alvast niet geduurd. Misschien werd de neergang bewerkstelligd door de teleurstellende respons of het stuitende gebrek aan enig bewijs, wat hevig botste met mijn jeugdige adoratie voor wetenschappen. Ik weet niet meer precies wanneer de definitieve klik werd gemaakt, maar ik herinner mij een ongemakkelijke Gelofte tijdens de Plechtige Communie, wetende dat het een leugen was. Er was immers geen enkele intentie om de afgerammelde geloofs-afspraken na te komen.

Het internet bestond nog niet als hulpmiddel in mijn jeugd, maar tegenwoordig hebben we met zijn allen via één muisklik toegang tot de meest wonderbaarlijke filmpjes over mens, wereld en onze plaats in het universum. Eentje dat ik u, beste lezer, graag zou voorschotelen, vindt u achter deze link. Het duurt slechts 6 minuten en er wordt geen woord in gesproken.

Hebt u het bekeken? Neen? Doe het dan toch, het is best wel relevant voor de argumentatie van dit stukje. Ik wil immers dat u zich nietig voelt als u de rest leest. Een zandkorreltje op een oneindig strand. Een zandkorreltje met een zichtveld dat 2 zandkorrels verder reikt. Dat zicht is alvast het bekijken waard, een bruisende wereld, met een fenomenale diversiteit aan fauna en flora, aan wetenschappen, aan leven. Redelijk uniek ook, bekeken vanaf dat minuscule zandkorreltje op dat gigantische strand. Zó uniek, dat men kan begrijpen dat het een godsgeschenk lijkt, op het eerste zicht speciaal voor ons mensen ingericht.

We maken dan uiteraard abstractie van ziekte, dood, verderf, vergankelijkheid en het inherent amorele van de natuur. Het vernislaagje moraliteit dat de mens ingevoerd heeft op deze wereld, dichten we dan weer graag een goddelijke oorsprong toe. Of toch tenminste een goddelijke intentie. Het enige wat waarlijk eindeloos lijkt is de menselijke pretentie. We zijn nog geen stofdeeltje in het geheel, maar toch zou alles om óns draaien…

Ik wil best geloven dat op het einde van het filmpje dé Man met de witte baard zit, die het ganse boeltje dirigeert, maar als dit inderdaad zo is, moeten we dan echt geloven dat dit relevant is voor ons? Duiken we, zoals in het filmpje, even binnenin ons lichaam, dan komen we een eigen wereld tegen, totaal onbewust van de mensenwereld erbuiten. Toch heeft ze haar eigen wetten, haar eigen logica, haar eigen gedragsregels. Zoomen we even uit, dan zitten we ook weer in een eigen universum dat zich totaal onbewust is van die piepkleine mensjes die zich oh zo belangrijk vinden op dat kleine blauwe planeetje in een achterhoekje van ons melkwegstelsel. (Ik voel dat u zin begint te krijgen om tóch dat filmpje te bekijken.)

Verhalen

Zijn we als mens speciaal en inderdaad gevormd naar de beeltenis van die Dirigent? Laten we wat dieper ingaan op dat concept religie en ons voor dit stukje beperken tot het christelijke geloof, tenslotte datgene waarmee we in Vlaanderen opgroeiden.

Het lijkt niet erg boeiend ons bezig te houden met de ettelijke anekdotes/concepten waarmee Bijbel en evangeliën volgepend werden: de onbevlekte ontvangenis, de Drievuldigheid, de zoon-van-een-levende-God, de brood/vis-vermenigvuldiging, de verrijzenis, de pratende slangen, de genezende krachten van Jezus en andere amusante concepten en metaforen die mensen gedurende 2 millennia hebben bedacht en gekneed tot een ietwat consistent verhaal.

Geen zondvloed of Rode Zee splitsing. Geen lopen-op-water of het magisch alcoholiseren van datzelfde water. Het is te gemakkelijk om wat de wetenschappelijke toets onmogelijk kan weerstaan weg te zetten als metaforen of inherent aan ‘geloven’. Het lijkt ook weinig interessant om te wijzen op de veelvuldige tegenspraak in die evangeliën die uiteindelijk overgehouden werden en als echte verhaal werden aanvaard. Neen, laten we er één interessante uitnemen en die onder de loep nemen.

The essence of (our) religion is the afterlife

Religies zoeken geen bewijs dat in ons leven kan geleverd worden. Stel dat God morgen op aarde neerdaalt, de arme m/v/x zou gebombardeerd worden met waarom-vragen. Vragen waarop zelfs onze God geen zinnig antwoord op zou kunnen verzinnen. Neen, religies zijn bedoeld om tijdloos te zijn, om jouw leven en dat van je kinderen, kleinkinderen, achterkleinkinderen,… vorm en/of zin te geven. Persoonlijk zie ik weinig verschil tussen traditionele religies en sekten, met één grote uitzondering: sekten durven wel afwijken van dat tijdloze kader. Er worden beloftes gedaan die meestal binnen je levensloop nog plaatsvinden…

Het is mateloos amusant om te kijken welk tijdsbestek sekten hierin aanbieden. Doem verkopen als winstmodel vraagt een zeer zorgvuldige afweging; leg je de datum te vroeg, dan eindigt je verdienmodel te vroeg en val je door de mand. Leg je de doomsday datum te ver in de toekomst, dan is de stimulans voor je volgelingen te klein om hun hele hebben en houden aan jou over te dragen. De minder verstandelijke begaafde volgelingen zijn zij die toelaten dat hun goeroe de einddatum mag aanpassen (‘Neen, wegens onvoldoende fondsen kon het ruimteschip helaas niet landen op 2 juli 2016, maar er werd mij net een nieuwe datum ‘gechanneld’!)

Maar het bedoeld tijdloze en dus ongrijpbare van religies, wordt in heel wat religies gecompenseerd door beloftes ná je dood. Doe dit, doe dat en je zal beloond worden na je overlijden. Persoonlijk gaan allerlei alarmlichtjes branden als iemand iets belooft dat slechts na het overlijden manifesteert, maar onvoorwaardelijk geloven is uiteraard hét fundament van élke religie. Je kan geen concept volhouden dat zomaar eventjes wetenschappelijk weerlegd kan worden.

Neen, het is als verkoopargument veel interessanter om de ultieme menselijke barrière als startpunt te nemen voor je beloftes. Voor dit stukje leggen we de Bijbelverhalen en de metaforen dan ook even aan de kant en gaan even dieper in op de post-mortem verwachtingen van gelovigen. De meeste religies zijn zeer specifiek in hun beloftes na de dood; het is dan ook bijzonder gemakkelijk, geen mens is of zal ooit terugkomen om eender welk verhaal te weerleggen. 72 maagden, rijstpap met gouden lepeltjes, onmetelijke rijkdom, altijd goedgezind, enkel doen waar je zin in hebt, enzovoort…, de opties zijn eindeloos als je weet dat je nooit ofte nimmer rekenschap moet afleggen voor je beloften.

Tussen pot en pint discussiëren over iets transcendent als God en religie is vermoedelijk nooit een goed idee, maar als een atheïst zich toch laat verleiden, kan ik enkel aanraden om het betoog te starten met het meest venijnige zinnetje in élke theologische discussie: ‘Laten we even concreet worden!’

Concreet

Denk je dat je huidige bewustzijn overeind blijft in het hiernamaals of krijg je een nieuw/ander bewustzijn? Houd je je herinneringen of niet? Wat als je sterft als baby, zonder noemenswaardige herinneringen? Heb je dan gewoon eeuwig pech? Wat als je met een zware hersenafwijking werd geboren? Genezen? En wat betekent dat dan, is iemand met een hersenafwijking in Gods visie zo minderwaardig dat het na je leven rechtgezet moet worden? Wat als je blind bent geboren? Wat als je het concept zien niet kent? Je wordt verondersteld je naasten weer te zien in het hiernamaals. Wat als je slechte ouders had aan wie je een hekel had? Stel de ouder ziet zijn kind graag, maar het omgekeerde is niet het geval. Indien beide overleden zijn, wie krijgt de Zwarte Piet? Wordt de liefhebbende ouder het terugzien van het kind ontzegd of moet het kind eeuwig op zijn gehate ouder kijken?

Komen we eindelijk te weten of we alleen zijn in het universum? Is het hiernamaals hyperdivers? Brengt het alle zielen van alle mogelijke werelden samen of blijft het beperkt tot onze eigen aarde? Wat zou dat jammer zijn. Kan je je eigenlijk vervelen in het hiernamaals? Mogen we bepaalde emoties achterwege laten? Ik geloof dat de meeste religies eeuwig geluk in de aanbieding hebben. Maar is geluk niet gewoon een tijdelijke euforie door de even tijdelijke afwezigheid van miserie?

Als tijdelijk permanent wordt, verdwijnt geluk als emotie dan niet samen met miserie? Wat blijft dan nog over? Is het hiernamaals wel iets om naar uit te kijken? Hechten we niet daarom zo aan het leven, net omdat we verslaafd zijn aan ons amalgaam aan emoties? Willen we allen niet heimelijk liever de ‘live hard, die young’ bad boy zijn dan de hemelverdienende pilaarbijter?

Stel je gelooft in het concept van hemel (eeuwig geluk) en hel (eeuwig miserie), waar ligt het kantelpunt om één van beide toegewezen te krijgen? Zit good-guy Mandela in de hemel of hoort terrorist-moordenaar Mandela toch eerder in de hel thuis? Quid pedofiele priesters of dubieuze figuren als Moeder Theresa? Hemel of hel? Quid mezelf, wiens grootste misdaad – tenminste in de ogen van heel wat gelovigen – lijkt te zijn dat ik niet geloof in hún God? Hemel of hel? Of helemaal niets? Welke leeftijd heb je in de hemel? De leeftijd waarop je stierf of de leeftijd waarop je je het best voelde? Verouder je nog? Mag je kiezen? Wat als je dement stierf, losgeslagen van de wereld? Is dat je verdere lot? Tot in de oneindigheid? Of krijg je een andere persoonlijkheid aangeboden? Zal je jezelf dan herkennen? Wat als je geloof in een God bepaald wordt door chemie in je hersenen. Een kleine onbalans en je gelooft. Of net niet.

Dezelfde onbalans die er misschien voor zorgt dat je weinig moreel besef hebt of rondloopt als een kwezel. Bepaalt zoiets simpel en aards je plaats in het hiernamaals? Lijkt mij vreemd. Maar niet zó vreemd als er enkel menselijke motieven achter religies schuilen. Als religies dienen om bijvoorbeeld een moraliteit op te leggen, om normen en waarden vast te leggen en te promoten. Hemel en hel als stok achter de deur. Dat lijkt mij zinvol te zijn. Zinvol maakt helaas niet waar.

Zin

Ook als religieuze verhalen en gedragsvoorschriften niet door een goddelijke entiteit werden aangeboden, kunnen ze toch zinvol (geweest) zijn. Ik heb me vaak afgevraagd of religie, een concept dat toch wel in elke gemeenschap ter wereld ontsproot, gedurende de ganse menselijke geschiedenis, finaal goed of slecht is. Is de mensheid zo succesvol omdat religie een kader schepte waarin de mens als soort bloeide? Waren massaslachtingen en bloedbaden, die hand in hand gingen met quasi élke religie, hét geheime ingrediënt van de heerschappij van de menselijke soort? Ik durf dat niet zomaar opzij zetten. Als atheïst hoop ik dat de mensheid een betere soort zou geworden zijn zónder de leugens van een religie, maar ik ben daar niet zeker van. Uiteraard impliceert een ‘succesvollere soort’ niet dat de God uit onze Bijbel effectief bestaat.

Voorspelling

Is je leven dan niet ongelooflijk ‘arm’ zonder geloof en religie, wordt me heel af en toe voor de voeten gegooid. Uiteraard niet. Ik heb een bewustzijn, mag rondlopen in een gigantisch universum, waar we in se nog geen jota van begrijpen. Ik kan wegdromen in fantastische internetfilmpjes die geen enkel antwoord geven, maar een heleboel vragen opwerpen. Hoeveel dimensies zijn er? Bestaat tijd? Besta ik? Besta jij? Is er een doel? Is er een bedoeling? Jammer dat de ons toebemeten tijdspanne zo kort is. Te kort om significant ver te raken in het ontrafelen van de mysteries van onze wereld, zowel richting allerkleinste deeltjes als richting allergrootste multiversa.

Als afsluiter wil ik alvast zélf een boude voorspelling doen. Voor een zacht prijsje wil ik je daarvoor zelfs een certificaat geven, een 100% ‘niet tevreden, geld terug’ garantie. Ik voorspel dat je na je definitieve dood exact hetzelfde zal ervaren als in de miljarden jaren voor het punt ergens tussen je conceptie en geboorte waarop je ervaringen begint op te bouwen. Niets.

De vraag of God bestaat en de dirigent is van het universum houden we misschien voor een volgend stukje, maar die menselijke God uit je Bijbel en dat hiernamaals dat je beloofd wordt…forget it, grow up, move on. Ik doe het je voor, atheïst dus.