Gwendolyn Ruttens kiezersbedrog: normaal doen?

Vorige week verwelkomde het Vlaams Parlement een nieuw lid. Daniëlle Vanwesenbeeck, een onderneemster uit Vlaams-Brabant, neemt haar rol op als volksvertegenwoordiger. Zij vult de leemte op die Open Vld-voorzitter Gwendolyn Rutten achterliet. Rutten dumpte haar zetel om de wijde wereld in te trekken. Tijdens haar zogenaamde ‘Ronde van Vlaanderen’ zal ze 308 Vlaamse gemeentes aandoen. ‘Ik wil weten waar u van droomt, waar u van wakker ligt en hoe u de toekomst ziet’, stelde ze. Deze queeste volbrengen met een parlementair wedde zou onfatsoenlijk zijn, vandaar haar ontslag.

Op het eerste gezicht is het goed nieuws: ten eerste krijgt het parlement er met Vanwesenbeeck een actiever lid bij; het partijvoorzitterschap combineren met een levendig parlementair mandaat is geen sinecure – vraag dat maar aan Wouter Beke of Bart De Wever. Ten tweede lijkt Rutten het te menen met haar aandacht voor de man in de straat. Het echoën van de ‘Doe normaal’-boodschap van Nederlandse minister-president en bijna-naamgenoot Mark Rutte hoort bij die uitreikende hand naar de Volkstraat. De Morgen-journalist Joël De Ceulaer kon zijn scepsis over haar goede bedoelingen daarentegen niet verbergen in De Afspraak. Volgens hem is Ruttens Ronde een pure verkiezingsstunt.

We zouden haast vergeten dat Gwendolyn Rutten effectief verkozen is voor haar zitje. Bij de laatste verkiezingen voor het Vlaams Parlement in 2014 stemden maar liefst 60.807 Brabanders voor de liberale voorzitter. Niemand haalde meer voorkeurstemmen dan zij in de kieskring Vlaams-Brabant. Haar zetel geeft ze na ongeveer een halve termijn door aan Vanwesenbeeck. Zou iemand van die kiezers haar daarop aanspreken tijdens haar Ronde?

Maar passons, met Daniëlle Vanwesenbeeck krijgt het parlement er gewoon de volgende op de kieslijst bij, niet? Wederom moet Open Vld de Brabanders teleurstellen – nu ja, het is vooral ons electoraal systeem dat hier faalt. Vanwesenbeeck stond in 2014 op de eerste plaats van de opvolgerslijst. Daar haalde ze weliswaar een behoorlijke persoonlijke score van 4.570 voorkeurstemmen. Toch spreekt het verschil met haar voorzitter – een factor van meer dan dertien – voor zich.

Koehandel

Helemaal opmerkelijk wordt het wanneer we de overige persoonlijke resultaten onder de loep nemen. Maar liefst twee partijleden konden meer voorkeurstemmen verzamelen dan nieuwkomer Vanwesenbeeck. Zowel Bram Delvaux (4.739) als Irina De Knop (10.065), oud-parlementslid en lijstduwer in 2014, haalden het Vlaams parlementsgebouw niet. Hoe zouden zij zich voelen bij de eedaflegging van hun minder populaire partijgenoot?

Deze demarche van Rutten brengt met andere woorden twee netelige kwesties naar boven. Enerzijds is er het electoraal oneerlijke gedrag van de Open Vld-voorzitter. Indien haar vele kiezers in 2014 geweten hadden dat zij voortijdig zou opstappen, zouden zij hun stem dan op dezelfde manier hebben uitgebracht? ‘Kiezersbedrog definieer ik als een bedrieglijke daad waardoor de kiezers die op een bepaalde politicus stemden, zich achteraf bekocht voelen’, zei Sven Gatz nog in 2010, toen vanuit de oppositie. Ruttens beslissing om haar zetel vaarwel te zeggen, leunt nauw aan bij de definitie die haar partijgenoot hier geeft.

Anderzijds roert het de problematiek van opvolgerslijsten. Dit weinig eerbaar facet van de Belgische politiek laat partijen toe haar onbekende koppen in de schijnwerpers te doen treden. Veelal gebruikt men het als een manier om favorieten binnen de partij een duwtje in de rug te geven. De kans is namelijk groot dat één van de rechtstreeks verkozen politici minister wordt of, in het geval van Rutten, opstapt. Zo komt er een plaats vrij voor de opvolgers – en dus niet voor zij die een beter resultaat haalden op lijst der effectieven.

Politiek journalist Ivan De Vadder noemde deze koehandel ooit ‘een van mijn fundamentele kritieken op het verkiezingssysteem’. Hij gelooft evenwel niet dat het ooit zal veranderen. Hervormingen die de eigen rangen schaden kennen doorgaans weinig succes. Het systeem is dus wat het is. Ervaren en actieve ex-parlementsleden als Irina De Knop delven het onderspit voor politieke neofieten. En volksvertegenwoordigers kunnen doodleuk in het midden van een regeerperiode opstappen. Verstaat Rutten dit alles onder normaal doen?

Foto: © Reporters