Hamas-terroristen zijn geen beesten, maar mensen

Na de slachtpartijen van 7 oktober werden de Hamas-beulen als beesten bestempeld. Maar het zijn geen beesten, het zijn mensen. In mijn studie naar het Mexicaans drugsgeweld onderzocht ik extreem gruwelijk geweld. Ik vergeleek de ultra violence van ISIS, Mexicaanse sicarios (huurmoordenaars) en West-Afrikaanse kindsoldaten. Hamas past naadloos in dit rijtje.

Het is zinloos om dit gedrag als beestachtig en irrationeel te classificeren door het in een parallel universum te plaatsen waar normale wetmatigheden niet gelden. Deze houding sluit de deur naar onderzoek, terwijl het juist belangrijk is de logica van de wreedheid te doorgronden. De daden zijn weerzinwekkend. Maar het is en blijft mensenwerk en heeft een plaats in het hele mogelijk repertoire van menselijk gedrag. En dat varieert van uitgesproken nobel tot uitgesproken perfide.

De psycholoog Roy Baumeister maakt in zijn book Evil: Inside Human Violence and Cruelty een nuchtere analyse van de vier wortels van wat in metafysische termen ‘Het Kwade’ heet: de instrumentele, de emotionele, de utopische en de sadistische oorzaak.

De instrumentele wortel van het kwaad is om iets te bemachtigen van een ander. Macht of rijkdom. Het slachtoffer wordt pragmatisch bekeken, niet met een moreel perspectief. Heeft de dader zijn doel bereikt, dan is het slachtoffer niet meer relevant. De emotionele component gaat over rancune, ressentiment, laag zelfbeeld, dat met geweld gecompenseerd wordt. De utopische variant is in feite de meest gevaarlijke: de dader is zo overtuigd van de absolute morele superioriteit van zijn ideaal, dat doden gerechtvaardigd is. De sadistische oorzaak ontstaat pas nadat eerst een gewelddaad is begaan waarna de dader een zalig machtsgevoel ervaart dat hij weer opnieuw wil ervaren.

Star wereldbeeld

In het geval van Hamas speelt de instrumentele component nauwelijks een rol. Het emotionele aspect des te meer. Door een star wereldbeeld en conformistische, dogmatische kadaverdiscipline heeft de moslimwereld het in de wetenschap en cultuur niet ver geschopt. Ressentiment tegen de succesvolle en sophisticated joden, die de ene na de andere Oscar en Nobelprijs winnen, speelt een rol. Maar natuurlijk ook gefrustreerde mannelijkheid door het idee dat men al generaties lang als tweederangsburgers wordt behandeld.

Het slachtofferschap wordt fanatiek gecultiveerd en geïnternaliseerd. Uiteindelijk wordt de rol als eeuwige underdog de uiteindelijke raison d’être. Slachtofferschap als identiteit maar ook als exportproduct en verdienmodel. Ten slotte vindt al die opgekropte frustratie een uitweg in bloedige geweldorgieën.

De utopische wortel is de meest venijnige. Een utopie kan een religieus, nazistisch of communistische ideaal zijn. ‘Een paar miljoen doden voor een heilstaat waar miljarden gelukkig leven, is voor sommige een goede deal’, schreef Stephen Pinker al. Voor Hamas is de utopie een Palestina van ‘de rivier tot de zee’. Dit impliceert de vernietiging van de Israëlische staat en de verdelging van de joden, maar dat is niet relevant want voor het Heilige Ideaal moet alles wijken.

De sadistische component, een psychopathologische afwijking waar mensen plezier beleven aan de angst in de ogen van de slachtoffers voor de final kill, speelt ook een rol. Hamas-terroristen kunnen nu opeens als Goden over leven en dood beslissen en hun kortstondige momenten van ultieme macht op de sociale media delen.

Traingingskampen

Elke mens heeft een gezonde weerzin tegen het doden van andere mensen. Maar er zijn universele mechanismes om deze weerzin te omzeilen.  Die worden ingezet bij de opleiding van reguliere legers, maar ook bij trainingskampen van Mexicaanse sicarios, kindsoldaten uit Sierra Leone, ISIS in Irak en natuurlijk ook Hamas. De meest effectieve mechanismes zijn afstand creëren, sancties toepassen en ten slotte, verandering van geestesgesteldheid.

Afstand kan geografisch zijn, lange afstandsraketten, maar vaker is het een morele afstand. In het geval van de radicale islam wordt de vijand ontmenselijkt omdat hij een verwerpelijk ongelovige is – ook al is de persoon in kwestie een gelovige jood, christen of hindoe. Een emotioneel afstand wordt bereikt door de vijand als ongedierte, als kakkerlak, als Untermensch te zien die niet beter verdient dan te worden afgemaakt.

Sancties kunnen positief zijn of negatief. Positieve sancties zijn stijging in status, hetzij als martelaar, hetzij stijgen in militaire rang, hetzij een financiële vergoeding voor huurmoordenaars. In het geval van jihadi’s is dit het kinderlijke geloof dat een martelaar met 72 maagden beloond zal worden in het hiernamaals. Negatieve sancties is een ander woord voor dwang. Soms is dit de zachte dwang van peer pressure en groepsdynamiek, soms is dit een keiharde dwang op straffe van de dood. Dit gebeurt bij sicarios in Mexico en bij kinderen van ISIS die gedwongen worden ‘ongelovigen en krijgsgevangenen’ een nekschot te geven.

Amfetamine

Manipulatie van geestesgesteldheid kan plaatsvinden door narcotica of hersenspoeling. Bataclan-terroristen en ISIS-beulen stonden stijf van de captagon, een in het Midden-Oosten veel voorkomende soort amfetamine, die bekend staat als de jihad drug. Er zijn nog geen bewijzen, maar het is wel aannemelijk dat er ook captagon in Hamas-kringen wordt gebruikt.

Wat hersenspoeling betreft: jong geleerd is oud gedaan. In de Palestijnse gebieden worden kleuters al aan het infuus van de jodenhaat gelegd. Ik was een aantal keren in Gaza en zag hoe begrafenissen hysterische haatsessies werden waar jonge kinderen vol bewondering naar gewapende en gemaskerde strijders opkeken. De enige stijging op de sociale ladder in Gaza is door het martelaarschap. Het heeft elementen van een doodscult, zoals letterlijk verwoord door opgewonden pro-Hamas-demonstranten in Londen die ‘We love death. Death is the beginning’ scandeerden.

Kortom, het geweld van Hamas, hoe verschrikkelijk ook, is niet zinloos en irrationeel. Wellicht vanuit het perspectief van de ontvanger en een groot deel van de westerse wereldopinie, maar zeker niet voor de executeurs. Het wordt niet bedreven door losgeslagen beesten, maar is een zorgvuldig uitgedachte strategie, waarbij de symbolische waarde van het geweld primeert boven de instrumentele. Paraderen met lijken van tegenstanders, verkrachting als oorlogswapen, het zijn wereldwijd beproefde tactieken die de vijand te intimideren into submission.

Maar het belangrijkste is een geweldsspiraal uitlokken, die niet alleen Israël meetrekt. Er zijn veel volken die onderdrukt zijn of menen te zijn. Maar Hamas is de enige groep die in een pathologische vorm van narcisme meent dat hun doeleinden zo belangrijk zijn, dat ze niet alleen de Palestijnse burgerbevolking gijzelen maar dat ze de hele wereld erbij willen betrekken door een internationale intifada te ontketenen.