Alweer de zoveelste discussie over de handdruk

Mijn laatste stuk op deze website handelde over de hele discussie rond Aaron Berger, een orthodoxe chassidische Jood die het waagde met zijn religieuze overtuigingen een rol te trachten op te nemen in de lokale politiek. Ik had niet verwacht dat ik er kort daarna weeral over zou moeten schrijven – veel liever had ik het gehad over de waarde van de klassieke talen in het onderwijs, of de onzinnige notie van ‘positieve actie’. Maar blijkbaar vinden we het in dit land leuk om dezelfde discussie om de paar weken te voeren. Ditmaal gaat het om een schepen in Mechelen, dhr. Marc Hendrickx (N-VA), die weigerde een huwelijk te voltrekken omdat de bruid hem geen hand wilde geven. Zoals dat dan gaat heeft dat weer een heus nationaal debat aangewakkerd, waarin sommigen zich toch achter het onverdedigbare trachten te scharen, vermoedelijk om partijpolitieke redenen.

Liberale rechtsstaat

Een mens wordt er haast moe van, maar laten we toch nogmaals de redenen in herinnering brengen waarom de liberale rechtsstaat zulk gedrag niet kan dulden. Het fundamentele beginsel achter de liberale rechtsstaat, is dat de overheid ernaar moet streven de individuele vrijheid van de burger de maximaliseren binnen de perken van openbare orde en gelijke vrijheid. Hierbij wordt het conceptuele hulpmiddel van het sociaal contract gebruikt als leidraad, waarin de mogelijkheidsvoorwaarden voor ordentelijke coöperatie vastgelegd zijn. Het gaat hier om veiligheid van persoon en bezit, het handhaven van gesloten overeenkomsten (het gegeven woord), enz. Men mag mij niet fysiek schaden of mijn bezit ontvreemden. Het is echter geenszins de taak van de overheid om erop toe te zien dat men ‘beleefd’ is tegenover mij, niet alleen omdat dit een grove inbreuk zou zijn op mijn persoonlijke vrijheid en een staat van haast totalitaire proporties zou vereisen, maar ook omdat de notie van beleefdheid zeer persoonsgebonden is.

Het staat buiten kijf dat de dame in kwestie die weigerde de schepen een hand te geven daarmee geenszins uitdrukking gaf aan de opvatting dat hij als man minderwaardig zou zijn, of iets dergelijks. Haar handeling vloeit voort uit een sociaal conservatieve visie op de interactie tussen mannen en vrouwen, waarbij fysiek contact gemeden moet worden om geen ongewenste gevoelens op te wekken.

De staat heeft de plicht alle burgers op gelijke voet te bedienen, ongeacht hun persoonlijke levensstijl of de interactievormen die zij wensen te hanteren. Dit principe wordt des te belangrijker wanneer men geen andere keuze heeft dan te interageren met de staat. Ik betwijfel sterk of de dame in kwestie welke vorm van interactie dan ook, fysiek of verbaal, aangegaan zou zijn met dhr. Hendrickx indien ze daartoe niet gedwongen was door administratieve noodzaak. Dergelijke gebruik van zijn monopolie op dienstverlening staat in zulke omstandigheden gelijk aan machtsmisbruik.

Normen en waarden van de handdruk

Uiteraard stond er ook in dit geval weer de gebruikelijke menigte ‘normen en waarden’-kraaiers op, die van een louter staatsrechtelijke kwestie een principieel godsdienstdebat wilden maken. Daartoe behoorde ook Staatssecretaris Theo Francken, die op Twitter zijn steun uitte voor de betrokken schepen. Merkwaardig, als je het vergelijkt met de oorverdovende stilte die vanuit hem en zijn partij klonk toen de discussie rond dhr. Berger gaande was. Blijkbaar is de dreiging ten aanzien van ‘onze waarden en normen’ selectief in functie van wie de hand weigert te geven. Maar dat terzijde lijkt men ook niet te beseffen dat dit gewoon geen materie is voor discussie.

We leven in een liberale rechtsstaat, waar het onmogelijk is de rechten van zijn medeburgers weg te stemmen, ongeacht het resultaat van het democratische proces. Oproepen tot een ‘dialoog’ zoals de Mechelse burgemeester Bart Somers (met de instemming van dhr. Calvo van Groen) heeft gedaan, is helemaal niet aan de orde. Dergelijke kwesties moeten opgelost worden via het gerecht, puur en simpel – waartoe, naar ik verneem, reeds stappen zijn ondernomen. Wanneer ik naar het stadhuis ga om te trouwen wens ik ook gewoon geen lezing te moeten ontvangen over ‘de waarden van de Verlichting’ en dergelijke meer, noch aangesproken te worden op mijn levensstijl, evenmin als dat ik een hele discussie wil aangaan wanneer ik een glas alcohol weiger. Dat is gewoon niet de taak van de overheid.

Verplichte levensstijl

Indien men vindt dat de vrijheid van burgers om hun eigen levensstijl te leiden zolang deze niet interfereert met gelijke vrijheid en openbare orde afbreuk doet aan de ‘westerse cultuur’, dan moet men de liberale rechtsstaat maar afschaffen. A priori ga ik daar niet over moraliseren hoor. Maar kom er dan wel eerlijk voor uit. Mensen die burgers de plicht willen opleggen van overheidswege om bepaalde omgangsvormen te handhaven, af te zien van bepaalde tooi, enz., staan een stelsel voor waarin de overheid een levensstijl opdringt aan haar bevolking. Alleen zou het hier een meer sociaal liberale levensstijl zijn, waar het in landen als Saoedi-Arabië en Iran een sociaal conservatieve moraal betreft.

Volgens de minst strenge orthodoxe islamitische interpretatie is het niet verboden dat mannen en vrouwen elkaar de hand geven. Om het samenleven te bevorderen lijkt het mij dan ook aangewezen dat moslims deze opvatting volgen – ikzelf geef vrouwen resoluut de hand indien ze dit wensen. Als iedereen zo min mogelijk ‘moeilijk doet’, om een mooie Vlaamse uitdrukking te gebruiken, zal de maatschappij optimaal functioneren. Het is echter in een liberale rechtsstaat allesbehalve de taak van de overheid om dit op te leggen aan haar burgers.