De afgrond blijkt aantrekkelijk

De enige echt duurzame remedie om op lange termijn een goed en duurzaam socialezekerheidssysteem te behouden is ervoor te zorgen dat er meer mensen participeren aan ons economisch verhaal. Langs die weg zouden zij dan ook solidair hun bijdrage kunnen leveren.

Net voor het jaareinde konden we opnieuw vaststellen dat het besef dat je eerst een taart moet bakken voor je ze kan verdelen, weg is bij een groot deel van onze bevolking. Een groot gemis.

Ontploffen

Ik herinner me mijn periode bij Unizo. Ik gaf toen een tweetal keer per jaar een uurtje les ergens in de laatste graad van een economische richting. Elke keer opnieuw stelde ik daar vast dat er, zelfs in een economische richting, geen aandacht werd besteed aan de basis van ons sociaaleconomisch model.

Als er al iets werd verteld over de sociale zekerheid was het vooral over de ‘rechten’, over het gebruik ervan. Het idee leefde dat de sociale zekerheid niet dient voor wie ze echt nodig heeft, maar dat ze eerder een systeem van rechten is waarop iedereen een beroep mag doen. Geen wonder dat dat systeem dreigt te ontploffen.

Als er al over de financiering van dat sociaal netwerk werd gesproken, keek iedereen naar ‘de anderen’. In het meest belaste land van de wereld wordt dan onmiddellijk gekakeld dat de sterkste schouders nog meer lasten moeten dragen.

Onze media kakelen lustig mee, want ‘dat is het woord van het volk’. Ze doen geen enkele inspanning om even uit te leggen dat er misschien ook eerst solidair een taart moet worden gebakken.

Kapitaal

Aan het einde van 2024 liet ik verstaan dat er ongetwijfeld hier en daar nog wat marge is om de allergrootste verdieners nog iets extra te laten bijdragen. Zeer snel wordt dan gekeken naar bijkomende lasten op kapitaal.

Alle voorstellen die daarover in het verleden de revue passeerden, waren vooral bijkomende belastingaanslagen op de hogere middenklasse. Dat is de groep die al veruit het meeste bijdraagt. Een niet onbelangrijk deel van het smalle vermogende toplaagje blijft vaak buiten schot. Niet het minst omdat vermogen zich niet laat afremmen door landsgrenzen.

Uiteraard moeten we proberen deze groep iets extra te laten bijdragen. Maar deze moeilijke oefening als alibi gebruiken om de brede laag van de bevolking te vrijwaren van de verplichting aan de arbeidsmarkt te participeren, is de tak van ons sociaal vangnet afzagen waar we op zitten.

Langdurig zieken

Dat het vooral daar de verkeerde richting uitgaat werd opnieuw pijnlijk duidelijk met de publicatie van de cijfers over de langdurig zieken. In de private sector zit nu al meer dan een half miljoen mensen meer dan een jaar langdurig ziek thuis. Zij leven dus van een uitkering.

Als we het overheidspersoneel dat langdurig ziek thuis zit of na langdurige ziekte vervroegd met pensioen gaat erbij tellen, worden de cijfers nog schokkender.

De vele pogingen om mensen met de zachte hand terug naar de arbeidsmarkt te begeleiden, bleken zinloos. Een deel van die ‘steunmaatregelen’ kost zelfs een pak meer dan het positieve effect van het aantal mensen dat erdoor terug naar de arbeidsmarkt is gegaan.

Blijkbaar leeft in het hoofd van veel Belgen nog altijd het idee dat het ok is onbeperkt van een uitkering te kunnen genieten. Je hoort zelfs mensen, die enkele decennia van een ziekte-uitkering geleefd hebben, onbeschroomd zeggen dat ze, eens met pensioen, met plezier iets bijna belastingvrij zullen bijverdienen.

Plots blijken zij in staat om nog aan de slag te gaan. Zolang ze — uiteraard — maar geen bijdrage moeten leveren aan het sociaal systeem waar ze zelf jarenlang van hebben genoten.

Afgrond

Een maatschappij die dit soort gedrag tolereert heeft maar één toekomstperspectief: dat van de afgrond. Er moet dringend een forse mentaliteitsverandering komen.

Om opnieuw keihard duidelijk te maken dat welvaart en welzijn in een solidaire samenleving op lange termijn maar mogelijk zijn als mensen hard werken, als zij hun verantwoordelijkheid nemen en als ze niet bij de minste tegenslag wegvluchten maar terugvechten.

Laat ons hopen dat we geen oorlog op het volledige Europese grondgebied nodig hebben om die mentaliteitsverandering te realiseren.