Hoe China de betekenis van ‘mensenrechten’ wil veranderen

Voor het eerst in de geschiedenis heeft een Chinese minister van Buitenlandse Zaken de VN-Mensenrechtenraad toegesproken. Zijn toespraak was een schoolvoorbeeld van Orwelliaanse ‘newspeak’.

Bescherm uzelf

In 2020 werd China verkozen tot lid van de VN-Raad voor de Mensenrechten voor de termijn 2021-2023. Het leek een grap, de spreekwoordelijke vos aan het hoofd van het kippenhok zetten. Velen begrepen echter niet hoe China van plan was deze positie te gebruiken. De meeste commentaren wezen op het feit dat China er zal zijn om elk onderzoek te torpederen. Onderzoek naar mensenrechtenschendingen door de CCP en door de vele niet-democratische landen wier stemmen Peking in deze paradoxale positie hebben gestuwd. Dit is zeker niet onwaar. Maar er is meer, zoals de wereld deze week ontdekte tijdens de 46e zitting van de VN-Raad voor de Mensenrechten in Genève.

Voor het eerst in de geschiedenis heeft een minister van Buitenlandse Zaken van China, Wang Yi, de Mensenrechtenraad toegesproken (via video, vanwege COVID-19). De woordvoerder van het ministerie van Buitenlandse Zaken vierde de gebeurtenis op 22 februari door te verklaren dat het feit dat China in de Raad is gestemd ‘getuigt van de erkenning door de internationale gemeenschap van China’s zaak van de mensenrechten’. In feite getuigt het van een fundamenteel feit dat bekend is bij alle geleerden op dit gebied. De meerderheid van de landen in de wereld respecteert de mensenrechten niet en wil niet dat de VN hen onderzoekt. Zij hebben ’s werelds ergste pleger van mensenrechtenschendingen gekozen in de hoop dat China, door zichzelf te beschermen, ook hen zal beschermen.

Ideologie te koop

Aan deze bonte coalitie van wrede communistische regimes zoals Noord-Korea en Cuba, Afrikaanse kleptocraten en moslimlanden die godsdienstvrijheid voor niet-moslims afwijzen, biedt de CCP meer dan maffia-achtige bescherming in de wandelgangen van het Palais des Nations in Genève. Het biedt een ideologie, en dat is iets nieuws.

Het is, op zijn eigen manier, Xi Jinpings geniale slag. Het is waar dat geleerden verschillende definities van mensenrechten geven. Maar welke van de huidige definities ook wordt gebruikt, China kan alleen maar naar voren komen als de ergste vijand van de mensenrechten in het algemeen. Niet bereid om deze situatie te veranderen, nam Xi Jinping een les uit Orwells roman 1984, die leerde dat alles kan worden gerechtvaardigd door de betekenis van de woorden te veranderen. Xi’s mandaat aan degenen die China nu vertegenwoordigen in de Mensenrechtenraad is het promoten van een nieuwe definitie van ‘mensenrechten’, en wel een die China zou vrijpleiten van de beschuldiging dat het deze dagelijks en systematisch schendt.

Newspeak

Het is wat Orwell newspeak noemde, en Xi Jinping heeft het geleerd van zijn vereerde modellen Lenin en Stalin, die Orwell in zijn beroemde roman satiriseerde. De opmerking van het officiële Chinese agentschap Xinhua dat de Verenigde Staten en het Westen met ‘mensenrechten […]de mensenrechten van de machtigen en de rijken’ bedoelen, is klassieke marxistische kritiek op de mensenrechten.

Vanuit communistisch perspectief zijn er geen universele mensenrechten. Er zijn burgerlijke mensenrechten, dat wil zeggen de mensenrechten zoals die in het Westen worden gedefinieerd, en proletarische mensenrechten. Die definiëren de communistische partijen naar eigen goeddunken, waarbij ‘contrarevolutionairen’ en tegenstanders van het communisme ieder recht wordt ontzegd, met inbegrip van het recht op leven.

Geen genocide in Xinjiang

In zijn toespraak tot de Mensenrechtenraad reciteerde minister van Buitenlandse Zaken Wang Yi de gebruikelijke litanie van leugens over Xinjiang en Hong Kong, in een vergeefse poging zijn publiek ervan te overtuigen dat ‘er nooit sprake is geweest van zogenaamde “genocide”, “dwangarbeid” of “religieuze onderdrukking” in Xinjiang’. De arrestanten maakten zich allen schuldig aan ‘gewelddadig terrorisme en separatisme’. Ook heeft China eenvoudigweg ‘de reeds lang bestaande mazen in de wet in Hong Kong heeft gedicht, en een belangrijke ommekeer van turbulentie naar recht en orde vergemakkelijkt’.

Wang maakte zich ook belachelijk door peilingen van regeringsinstanties aan te halen volgens welke een grote meerderheid van de inwoners van Xinjiang en Hongkong tevreden is met de situatie. Dit doet denken aan de oude Russische grap over opiniepeilingen in de Sovjettijd waarbij de meeste burgers op de vraag wat zij van de regering vonden, antwoordden ‘Ik mag niet klagen’. Waarmee werd bedoeld dat klagen verboden was.

Chinese mensenrechten

Dit was het meest voorspelbare deel van Wangs opmerkingen. Veel interessanter was zijn newspeak herdefinitie van de mensenrechten. Wang zei dat mensenrechten weliswaar een ‘universeel’ taalgebruik hebben, rond woorden als ‘vrede, ontwikkeling, gelijkheid, rechtvaardigheid, democratie en vrijheid’, maar dat de wijze waarop deze woorden worden geïnterpreteerd niet universeel kan zijn. ‘Landen verschillen van elkaar in geschiedenis, cultuur, sociaal stelsel en niveau van economische en sociale ontwikkeling’, aldus Wang.

Daarom moeten zij de mensenrechten bevorderen en beschermen in het licht van hun nationale realiteiten. China, bijvoorbeeld, heeft besloten dat de strijd tegen armoede en nationale stabiliteit belangrijker zijn dan andere rechten. Andere landen zien dat misschien anders. En – hier komt de belangrijkste verklaring – aangezien elk land het recht heeft om de woorden die de mensenrechten definiëren naar eigen goeddunken te interpreteren, kunnen mensenrechten nooit worden gebruikt ‘om zich te mengen in de binnenlandse aangelegenheden van andere landen’.

Muziek

Dit klinkt de dictators in de wereld als muziek in de oren, maar het zou verkeerd zijn dit te zien als een extreem cultureel relativisme. In feite bood Wang het Chinese model van ‘mensenrechten’ aan als een ‘moderne socialistische’ benadering die anderen kan inspireren. ‘China heeft een solide basis gelegd voor de bevordering van de mensenrechten’, zei hij.

Achter deze herdefinitie van ‘mensenrechten’ als een doos met veelkleurige etiketten zoals ‘vrede’ en ‘vrijheid’ waarin elke regering de inhoud kan stoppen die zij verkiest – elke inhoud zou voldoen, alleen heeft de Chinese een meer ‘solide basis’ – schuilt een tien jaar oude deconstructie van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM) door Chinese (en Russische) geleerden, niet zonder een beetje hulp van westerse marxistische en post-modernistische intellectuelen.

Speciale situaties

Beweren dat de UVRM de waarden weerspiegelt van 1948, toen ze werd ondertekend, die anders zijn dan die van de 21e eeuw, of van een kleine groep ‘westerse’ naties die zeer actief waren bij het opstellen ervan, speelt de CCP en alle tirannen van deze wereld in de kaart, die volhouden dat de UVRM niet van toepassing is op de ‘speciale’ situatie van hun landen.

In klaslokalen over de hele wereld wordt studenten verteld dat de UVRM een reactie was op de nazi-tirannie en de Holocaust; dat het vooral een Amerikaans en West-Europees initiatief was; dat het werd opgesteld door de voormalige Amerikaanse First Lady Eleanor Roosevelt (1884-1962) en de Franse jurist René Cassin (1887-1976); en dat het over de hele wereld werd gepromoot door de Verenigde Staten. Deze argumenten worden nu in China, Rusland en andere landen gebruikt om aan te voeren dat de UVRM niet echt ‘universeel’ is, maar een poging om westerse waarden aan de rest van de wereld op te leggen.

Malik en Chang

In een baanbrekend artikel uit 2002 betoogt de Amerikaanse politicologe Susan Waltz echter dat alle vier de beweringen feitelijk onjuist zijn. Het proces dat leidde tot de UVRM begon bij belangrijke teksten aan het begin van de 20e eeuw, lang voor het nazisme en de Holocaust. Belangrijker dan Eleanor Roosevelt of Cassin waren, bij het opstellen van de Verklaring, twee afgevaardigden afkomstig uit Azië, de Libanese academicus Charles Malik (1906-1987), een orthodox christen, en de Chinese filosoof Chang Peng Chun (1892-1957), die zichzelf als confucianist identificeerde.

Hoewel niet zo cruciaal als Malik en Chang, waren de Indiase activiste voor vrouwenrechten mevrouw Hansa Jivraj Mehta (1897-1995) en de Chileense diplomaat Hernán Santa Cruz (1906-1999) eveneens belangrijk. De Canadese secretaris van de redactiecommissie, de rechtsgeleerde John Peters Humphrey (1905-1995), was de redacteur, niet de auteur, van het eerste ontwerp, hoewel zijn redactionele rol belangrijk was. In de Verenigde Staten verzetten velen zich tegen het propageren van een document dat gebruikt zou kunnen worden om hun land te onderwerpen aan censuur door internationale autoriteiten, terwijl de tekst enthousiast werd omarmd in Europa en door sommige ‘Derde Wereld’ landen.

Niet zo westers

De UVRM was veel minder ‘westers’ dan velen geloven, en het lezen ervan door de bril van een vermeende tegenstelling van het Westen tegenover de rest zorgt voor ideologische, onnauwkeurige interpretatie. Zij die het Orwelliaanse plan van de CCP om ‘mensenrechten’ te herdefiniëren willen tegengaan, zouden er goed aan doen zich aan de UVRM te houden en de universele reikwijdte ervan te verdedigen.

Het verbieden van alle religies, media en maatschappelijke organisaties die niet door de CCP worden gecontroleerd, het arresteren en martelen van religieuze en politieke dissidenten, het plegen van genocide tegen Oeigoeren, Tibetanen en anderen zijn geen uitingen van een ‘andere interpretatie van de mensenrechten’. Het is een brute schending van de beginselen die zijn neergelegd in de UVRM, een schending die nu wordt ondersteund door een perverse poging om de betekenis van dit prachtige woord, ‘mensenrechten’, te veranderen. Deze poging moet aan de kaak worden gesteld en worden weerstaan.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk in Bitter Winter