Identiteit in wintertijd

De formele kandidatuur van Zemmour voor het Frans presidentschap zet het thema ‘identiteit’ opnieuw bovenaan de politieke agenda. Voornamelijk in Frankrijk uiteraard, maar bij uitbreiding ook in de rest van Europa en de Westerse wereld. En als het regent in Parijs, dan druppelt het zeker ook in Brussel.

Politieke spectrum

Dat hoeft niet te verbazen. Beide uitersten van het politieke spectrum gaan op een problematische manier om met identiteit. Aan de ene kant staan figuren zoals Zemmour die een zeer nauwe, etnische invulling geven aan dit begrip. Minstens even problematisch is de absolute afwijzing van elke vorm van identiteit, aan de andere kant van het politieke spectrum. Identiteit is daar een vies woord, een artificiële constructie die in de loop van de geschiedenis tot niets anders geleid heeft dan onheil, oorlog en wanspoed.

Die absolute negatie van elk gemeenschappelijk verhaal laat een grote, gapende leegte achter. Een vacuüm waarin burgers vervreemden van hun eigen gemeenschap, van verleden en heden. Een vacuüm waarin nieuwkomers niet worden verwelkomd in een gedeeld normen- en waardenkader.

De actieve wil om de eigen identiteit te ontkennen, soms zelfs met de beste bedoelingen, heeft absurde proporties aangenomen, zo blijkt.

Wijdverspreid

In het Verenigd Koninkrijk, bijvoorbeeld, mag de leuze ‘Save Christmas’ niet gebruikt worden in een campagne om burgers op te trommelen voor een derde prik van het coronavaccin. Een verwijzing naar dit religieuze feest zou immers neerkomen op een de facto uitsluiting van al wie niet christelijk is.

Ook een intern document van de Europese Commissie over ‘inclusief taalgebruik’ raadde medewerkers af om nog te verwijzen naar Kerstmis of kerstperiode. Dichter bij huis is het al jaren een vaststelling dat kerstmarkten steevast vervangen worden door Wintermarkt of Winterland. Ook de Sint mag niet meer worden bijgestaan door Zwarte Piet.

Belang van identiteit

Het lijkt anekdotisch of banaal. En het valt uiteraard niet te ontkennen dat tradities onderhevig zijn aan verandering. En toch mogen we deze symptomen van een onderliggend probleem niet bagatelliseren. Identiteit kan problematisch zijn, bijvoorbeeld wanneer ze aanleiding geeft tot uitsluiting. Maar de afwezigheid van een moderne, positieve, wervende en inclusieve identiteit en gemeenschapsvorming is dat des te meer. Mark Elchardus toont dat in zijn recente boek Reset overtuigend aan.

Vandaag is de klepel helemaal doorgeslagen. Met kwalijke gevolgen. Een gemeenschap kan namelijk enkel succesvol zijn, solidariteit en geborgenheid creëren, wanneer haar burgers zich verbonden voelen door een gedeelde identiteit, door gemeenschappelijke verhalen en het geloof in een gezamenlijke toekomst. Maar de manier waarop sommigen in de Westerse samenleving identiteit als concept afwijzen, maakt zo’n maatschappelijke cohesie onmogelijk. Meer nog, het schept een ideaal speelveld voor extremisten om zieltjes te winnen, door simplistische verhalen over een hemels kalifaat of een heroïsch Frankrijk dat nooit bestond.

Identiteit en gemeenschap zijn belangrijk. De nood aan samenhang en verbondenheid tussen burgers is tijdens de ongeziene uitdaging van de afgelopen twee jaar fundamenteel gebleken. Daarom is er nood aan een hedendaagse identiteitsbeleving, met een normen- en waardenkater, met openheid en inclusie, met respect voor gevoeligheden én onze geschiedenis. Sleutelen aan die identiteit is in dialoog treden met elkaar, met de geschiedenis en met de toekomst. Het is geenszins een eenvoudige opdracht, maar wel een noodzakelijke.