Ierland na de brexit

0p 24 april 1916 begon in Dublin een gewapende opstand tegen de Britse overheid die achteraf de naam Paasopstand kreeg. Hij duurde slechts 6 dagen. Londen smoorde de opstand hardhandig in de kiem. Niettemin begonnen Ierse vrijwilligers gegroepeerd in het Iers Republikeins Leger (Irish Republican Army – IRA) onmiddellijk daarna een guerrillastrijd tegen de Britten. Een compagnie Engelse ex-legerofficieren werd door het IRA in een hinderlaag gelokt en omgebracht. Als wraak brandde de bezettingsmacht in de nacht van 11 op 12 december 1920 grote delen van de stad Cork plat en schoot inwoners zonder vorm van proces dood. Na jaren oorlog volgde er een wapenstilstand tussen de IRA en het Britse leger, met onderhandelingen als gevolg. Krachtens het Anglo-Iers Verdrag van 6 december 1921 werd het zuidelijk deel van Ierland praktisch onafhankelijk als Ierse Vrijstaat. Noord-Ierland bleef Brits omdat de meerderheid daar bestond uit het VK goedgezinde protestantse migranten uit Schotland. Protestantisme en loyaliteit waren echter niet de enige redenen. Noord-Ierland was ook toen economisch het sterkste deel van het land en telt nog altijd de belangrijkste havens van het eiland. Het grootste deel van de economische rijkdom van het eiland bleef zo in Britse handen. De uitroeping van de republiek Ierland in 1949 verbrak alle staatkundige banden met het VK. Een eeuw na de Paasopstand eert Dublin dit jaar zijn helden en viert het de Ierse onafhankelijkheid.

brexit

De Ierse regering levert haast nooit commentaar op wat er in het VK gebeurt. Ierland vreesde echter terecht dat de brexit het geopolitiek zou isoleren. In Europese discussies over onder andere de interne markt, landbouwsubsidies en handel staan Londen en Dublin immers vaak zij aan zij. Zonder het VK verschuift het Europese machtsevenwicht naar het zuiden en het oosten van Europa en daar heeft Ierland weinig of geen natuurlijke bondgenoten.

Net nu Ierland na enkele donkere recessiejaren economisch weer aansluiting begon te vinden bij de Europese top, kon het bovendien de brexit missen als kiespijn. Het Verenigd Koninkrijk is immers de grootste handelspartner van Ierland. Volgens sommigen zou de brexit de handel tussen Ierland en het VK, vooral via Noord-Ierland, met 20% doen dalen. De index van de verwerkende industrie daalde al van 53.0 in juni naar 50.2 in juli, nadat hij sedert mei 2013 voortdurend was gestegen. Geen wonder dus dat de Ierse Republiek openlijk tegen de brexit pleitte.

Nu die een feit is vrezen zowel de republiek als Noord-Ierland dat er opnieuw een echte grens tussen beide komt met zoals voorheen wachtposten en sterk vertraagd grensoverschrijdend verkeer. De nieuwe Britse PM Theresa May haastte zich dan ook op 25 juli naar Belfast om de gemoederen te bedaren. Ze zei letterlijk: ‘Nobody wants to return to the borders of the past’. Hoe zij dat gaat klaarspelen liet zij in het midden. De ‘Irish Research Council (IRC)’ zet zich ondertussen in om Britse wetenschappers naar Ierland te halen. Het argument is dat na de brexit Ierland, afgezien van Malta, de enige EU-lidstaat is met Engels als voertaal. Met dit plan hoopt Ierland de 1 miljard pond in de wacht te slepen die het VK tot dusver van de EU krijgt voor de financiering van wetenschap en wetenschappelijk onderzoek.

Noord-Ierland

Door de brexit flakkert het oude conflict tussen pro-Ierse republikeinen en de voorstanders van een band met het VK of unionisten opnieuw op. De eersten zijn katholiek en maken 45% van de bevolking uit. De tweede zijn protestant en vertegenwoordigen 55%. Sedert de Goede Vrijdagakkoorden van 1998 bestaat de regering uit een coalitie van protestanten en katholieken. Vorig jaar waren er al spanningen binnen de regering over sociaal-economische dossiers. Daarbij kwam nog de arrestatie van een prominent lid van coalitiepartij Sinn Féin, in verband met de moord op een lid van het voormalige Iers Republikeins Leger. De gearresteerde is inmiddels weer op vrije voeten. Dit leidde vorig jaar tot een politieke impasse die van april tot oktober duurde. Op 10 september stapten de premier en op een na al zijn ministers op. De Britse regering weigerde echter de regering en daarmee ook het parlement te ontbinden. Een ‘direct rule’ van Noord-Ierland door het VK werd aldus voorkomen. Londen wist aldus voorlopig een zware crisis te vermijden, maar die is nog altijd niet voorbij.

De Europese Unie stond bij het Goede Vrijdagakkoord borg voor de wederopbouw, Europese structuurfondsen, integratie van politieke gevangenen en de bevordering van een vreedzame en stabiele samenleving. De EU trok daarvoor miljarden euro uit. Het akkoord opende de poort voor buitenlandse investeerders en welvaart. Het wegvallen van die Europese steun zou voor Noord-Ierland weleens noodlottig kunnen zijn.

Een aanzienlijke meerderheid van zowel protestanten als katholieken stemden tegen de brexit. Krachtens het Goede Vrijdagakkoord mogen Noord-Ieren zowel een Iers als een Brits paspoort hebben. Na de brexit vragen vele Noord-Ieren, zelfs felle unionisten, een Iers paspoort aan. Iets wat voordien ondenkbaar was.

Bijna 90 procent van het inkomen van Noord-Ierse boeren bestaat uit Europese subsidie. Het vredesproces is voor een heel groot deel gesubsidieerd door Europa. Londen is niet in staat die financiële verplichtingen over te nemen. Verwarring troef dus.

Noord-Ieren die grotendeels uit Schotland ingeweken protestanten zijn, hebben van oudsher steeds een nauwere band gehad met het land van hun voorvaderen dan met Engeland. Noord-Ierland en Schotland willen in de EU blijven. Een unie tussen een onafhankelijk Schotland en een zelfstandig Noord-Ierland binnen de EU lijkt nu nog een hersenschim, maar is in een in volle vaart sterk veranderende wereld misschien minder denkbeeldig dan het vandaag de dag schijnt. 

Of de brexit zal bijdragen tot een sneller herenigd Ierland is vooralsnog niet zeker. Toch heeft de republikeinse partij Sinn Fein bij monde van vicepremier Martin McGuinness, voor het eerst in lange tijd de aloude eis voor een herenigd Ierland weer op tafel gelegd.

Ierland en Vlaanderen

De Noord-Ierse vicepremier Martin McGuinness en Vlaams minister-president Geert Bourgeois bezochten samen op 1 juni de slagvelden in de Westhoek. Eerst gingen ze naar het ‘Island of Ireland Peace Park’ in Mesen. Dit is een nationale gedenkplaats voor alle in Wereldoorlog I gesneuvelde Ieren ongeacht hun afkomst, religie of militaire eenheid. Vervolgens naar het gedenkteken voor de manschappen van de zestiende Ierse divisie en de zesendertigste Ulster Divisie die vielen tijdens de Mijnenslag in juni 1917, waarbij zij samen Wijtschate veroverden.

Na de brexit verzekerde minister-president Bourgeois het Vlaams Parlement dat zijn regering de terugslag daarvan op de republiek en op Noord-Ierland op de voet blijft volgen. Het is de bedoeling dat Vlaanderen vanaf 1 januari 2017 beschikt over een volwaardig ministerie van Buitenlandse Zaken, dat al zijn buitenlandse betrekkingen coördineert en Vlaanderen nog meer op de internationale kaart zet. Het bepalen van een standpunt over de ontwikkelingen in Noord-Ierland wordt daardoor voor Vlaanderen allicht makkelijker. Zolang Vlaanderen slechts een regio in de EU is en geen EU-lidstaat zal echter de federale regering, hopelijk na binnenlands overleg, dit eventueel standpunt moeten bepalen en desgevallend de Europese Unie daarvan inlichten.

Foto: © Reporters – van links naar rechts: Noord-Ierland-premier Arlene Foster, VK-premier Theresa May en de Noord-Ierse vicepremier Martin McGuinness