Ils nous ont pris la Flandre

Rik Van Cauwelaert, directeur van Knack, schreef in de zomer een artikelenreeks over die brief. Halfweg september werd het pamflet voor het eerst vertaald in het hedendaags Nederlands uitgegeven onder de titel Ils nous ont pris la Flandre en als ondertitel Waals socialisme en Belgische illusies. Van Jules Destrée tot Elio Di Rupo. 

In het eerste deel situeert Van Cauwelaert het werkstuk, becommentarieert het en geeft het een plaats in de algemene Belgische politieke geschiedenis. Volgens Van Cauwelaert blijft Destrées brief ’tot op vandaag één van de opmerkelijkste politieke teksten die ooit in België zijn verschenen’

Het pamflet van Destrée kan maar ten volle worden begrepen tegen de achtergrond van de verrassende verkiezingsnederlaag van de oppositie bij de verkiezingen van 1912. Liberalen en socialisten konden samen de katholieke meerderheid niet breken, niettegenstaande het grote succes in Wallonië. Bij de Vlaamse liberaal Maurits Basse kunnen we in De Vlaamsche Beweging van 1905 tot 1930, uitgegeven in 1933, lezen: ‘Op den avond zelf van dien teleurstellenden 2 Juni wees het socialistisch Kamerlid Jules Destrée, in een heftige redevoering, op de oorzaak van de nederlaag: de Vlamingen!’

Jules Destrée stelde tot zijn ontzetting vast dat de kiezer in Vlaanderen belette dat de Waalse politieke voorkeur kon worden omgezet in beleid. Van Cauwelaert daarover: ‘Opmerkelijk, omdat Destrée al meteen de vinger legde op het Belgische probleem, dat er niet zozeer in bestaat dat in de twee landsdelen een verschillende taal wordt gesproken, maar wel dat er in Wallonië en Vlaanderen totaal verschillende politieke en economische keuzes worden gemaakt, een vaststelling die de christendemocraat Gaston Eyskens en ook de Vlaamsnationalist Bart De Wever veel later opnieuw maakten.’ De vraag kan worden gesteld of en in welke mate het taalverschil daarbij een rol speelt, maar de essentie blijft wel dat België niet alleen taalkundig, maar ook politiek en economisch al heel lang een gedeeld land blijkt te zijn.
Rik Van Cauwelaert kwam onder de indruk van de kwaliteit van het pamflet. ‘Behalve een vlijmscherpe diatribe is Destrées Brief aan de koning ook een prachtig betoog, opgebouwd als een klassieke redevoering, zoals het een homme de lettres in die tijd betaamde. Het is opmerkelijk dat dit meesterwerk van politieke welsprekendheid nooit meer in het Nederlands werd vertaald.’ Marc Vanfraechem kwijt zich in deze uitgave uitstekend van zijn vertalerstaak, want de tekst maakt ook in de Nederlandse omzetting indruk door de stijl.

Waar Destrée de Vlaamse overwinningen overloopt, doet hij bij ons zeker wenkbrauwen fronsen. De brief dateert van 1912 en toen al bestond bij Destrée de indruk dat de Vlamingen in België het laken al meer dan nodig naar zich konden toetrekken. Voor ons moet in dat jaar de emancipatie van Vlaanderen nog zo goed als beginnen. Die totaal verschillende lezing van wat op zich dezelfde feitelijke toestand is, toont uitstekend aan dat Destrée gelijk had met zijn vaststelling dat er geen Belgen zijn. De stukken waarin hij de tweedeling van dit land illustreert, zullen dan weer wel op instemming kunnen rekenen in Vlaamsgezinde kringen.

Destrée trekt nadrukkelijk de Waalse kaart. Botst dat niet met het internationalisme dat hij als socialist hoort te omarmen? Hij geeft zelf antwoord: ‘Maar de Internationale veronderstelt per definitie naties. Hoe logischer die naties zijn samengesteld, hoe sterker georganiseerd, onafhankelijk en vrij, des te vruchtbaarder en solider zullen de afspraken zijn die zij zullen maken. Een centralistisch despotisme dat met geweld een eind zou maken aan het bestaan zelf van de nationaliteiten, zou exact het tegengestelde zijn van de Internationale.’ Woorden die tot vandaag niets van hun betekenis hebben verloren. (pdr)

Rik Van Cauwelaert, Ils nous ont pris la Flandre, Waals socialisme en Belgische illusies. Van Jules Destrée tot Elio Di Rupo. Pelckmans, 136 blz., € 13,50, isbn 978 90 2896 832 5

Het boek is verkrijgbaar op de webwinkel van Doorbraak: www.doorbraak.be/nl/winkel.