Kafka in België: rechters zonder juristendiploma

Het Grondwettelijk Hof — het hoogste gerechtshof in ons land — is een wat ‘vreemde eend in de bijt die onze rechterlijke macht is’ schreef Roan Asselman eerder op Doorbraak. ‘Een niet verkozen collectief van rechters kan het resultaat van de wetgevende arbeid van onze door verkiezingen gelegitimeerde wetgevende vergaderingen naar de prullenmand verwijzen.’

David Geens sprak hierover met professor publiek en grondwettelijk recht Stefan Sottiaux (KU Leuven) en Doorbraak-auteur Roan Asselman.

Het Grondwettelijk Hof oordeelt over de aangenomen wetten en toetst die aan de Grondwet en aan de mensenrechtenverdragen. Voor de aanduiding van de rechters in dit Hof bestaat er een bijzondere benoemingsprocedure met een dubbele pariteit: zes juristen en zes ex-politici, telkens zes Nederlandstaligen en zes Franstaligen.

De benoemingsprocedure is puur politiek. De koning (lees: de regering) stelt kandidaat-rechters aan, die met een tweederde meerderheid voorgedragen worden door om beurten de Kamer en de Senaat. Het is daarbij een vaste praktijk, zegt prof. Sottiaux, dat de politieke verdeelsleutel gebaseerd is op het systeem-Dhondt. Dat kijkt naar de krachtsverhoudingen in het parlement, zodat alle politieke stromingen vertegenwoordigd zijn.
Dat is goed, volgens Sottiaux, omdat daarmee een (onrechtstreekse) democratische legitimiteit gewaarborgd is. Per slot van rekening oordelen zij niet over strafzaken of misdaden, maar over wetten die vaak bol staan van ‘open normen’ en politiek of ethische principes. Wat betekent bijvoorbeeld gelijkheid, waar liggen de grenzen van de vrije meningsuiting, het recht op leven… Doordat zij niet verkozen worden door het volk, kunnen zij zich onafhankelijker opstellen. Dat is met name van belang bij de verdediging van de rechten van minder populaire minderheden.

Consensusfiguren?

De benoemingsvoorwaarden zijn voor prof. Sottiaux echter problematisch. Het is voor hem een misvatting dat de helft van de rechters ex-parlementsleden moeten zijn. Zoals in de VS kunnen dat net zo goed vooraanstaande rechters, topjuristen, advocaten, academici, tot zelfs mensen uit het bedrijfsleven zijn. Er mogen parlementsleden aangeduid worden, maar dat hoeft geen absolute voorwaarde te zijn.

Roan Asselman voegt daar aan toe dat een systeem van consensus idealer zou zijn. In de plaats van een ‘gentleman’s agreement’, waarbij bijvoorbeeld noodgedwongen een kandidaat van Groen aangeduid moet worden, zou men beter een consensusfiguur zoeken over de partijgrenzen heen. Dat zou een betere manier zijn om de postjes te verdelen.

Vrijgeleide tot provocatie

Het kan niet volstaan dat men een politieke kleur heeft: er moet ook gepeild worden naar de expertise, de politieke opvattingen. Iemand met extreme ideeën zal moeilijk in een parlementair debat aan een tweederde meerderheid geraken. Dat was met name het probleem met de niet-benoeming van Khattabi, stelt Asselman. Het voordragen van een kandidaat hoeft geen vrijgeleide te zijn tot provocatie. Ook Sottiaux vindt het niet wijs van een politieke partij om een betwistbaar en gecontesteerd persoon zonder juridische achtergrond voor te dragen.

Voor de geloofwaardigheid van het Hof zou het namelijk een absolute vereiste en voorwaarde moeten zijn, dat het juristen zijn die rechter worden. Het is simpelweg crazy, zegt hij dat er niet eens een rechtendiploma vereist is. Het Hof moet zich tegenwoordig uitspreken over uiterst complexe Europees-rechterlijke, mensenrechtelijke, bevoegdheidssrechterlijke materies. Daar heb je terdege juristen voor nodig.

U kan hier het gesprek integraal beluisteren: Doorbraak Radio.