Keert in 2023 de laatste politieke gevangene terug naar Baskenland?

Het is een stevige Baskische traditie; de eerste zaterdag van een nieuw jaar trekt een massabetoging door de straten van Bilbao. Tienduizenden tonen solidariteit met de politieke gevangenen en roepen op tot hun terugkeer naar een cel in eigen regio. 2023 zou wel eens de laatste editie kunnen zijn. Wouter Patho, ondervoorzitter van de Europese Vrije Alliantie, ziet het aantal politieke gevangenen fors afnemen en hoopt dat dit jaar de laatste Bask terugkeert naar Baskenland.

Toen ik in 2009 aan mijn professionele avontuur als parlementair medewerker van N-VA- Europarlementslid Frieda Brepoels begon, waren er 754 Baskische politieke gevangenen. Daarnaast leefden honderden militanten als banneling in het buitenland. Kranten, middenveldorganisaties politieke groeperingen en partijen werden op verdenking van ’terrorisme’ verboden. De gewapende afscheidingsbeweging pleegde geen aanslagen meer, maar bestond nog wel.  Er was veel verdriet bij de nabestaanden van de meer dan 1300 slachtoffers.

Gevangenen als propaganda

De Baskische samenleving was 15 jaar geleden moe van dat decennialange geweld, maar tegelijkertijd vastbesloten om duurzame vrede definitief door te duwen. Die vrede zou niet vanuit Madrid komen. Spaanse regeringen hadden doorgaans voordeel bij het conflict. Dat kon de aandacht afleiden van belangrijke socio- economische problemen. Gevangenen maakten er deel van uit. Zij toonden de wereld een zichtbare binnenlandse dreiging. Zonder gevangenen geen conflict. Zij pasten ook in de propagandamachine van radicale Basken die er electoraal voordeel uit putten.

Voor vrede werd naar Europa gekeken. Het Noord- Ierse vredesproces toonde immers het belang van internationale betrokkenheid en stond model van een eerste ‘Verklaring van Brussel’ in 2010. Internationale prominenten zoals mensenrechtenadvocaat Brian Currin, Desmond Tutu en Jonathan Powell stuurden een niet mis te verstane vredesboodschap de wereld in. Hun eis richtte zich tot de leiders van Euskadie Ta Askatasuna  (Baskenland en eenheid, ETA) om de strijd te staken en op termijn te ontwapenen. Aan de regeringen in Madrid en Parijs werd gevraagd om een actieve rol te spelen voor vrede en verzoening.

Niet veel later ging de ETA over tot een staakt- het-vuren, ontwapening en finaal de volledige beëindiging van hun activiteiten en ontbinding van de organisatie. ETA bestaat al sinds 2018 niet meer. Van Spaans engagement en duurzame vrede was geen sprake. De Spaanse staat bleef vasthouden aan een controversieel spreidingsbeleid van Baskische gevangenen.  In een poging om hen psychisch te kraken, werden zij verspreid en geïsoleerd opgesloten. Vaak honderden kilometers weg van Baskenland, moeilijk bereikbaar voor ouders, kinderen en vrienden. Eens een gevangene gewend was aan het regime van een bepaalde gevangenis werd hij of zij overgeplaatst. Als een alternatieve, misdadige ‘Vuelta’ van Madrid (500 km van huis), over Pontevedra (740 km) naar een cel in Andalusië (1100 km van huis).

Nummer 871900510
Internationale mensenrechtenorganisaties hebben die wantoestanden jarenlang sterk veroordeeld. De Spaanse overheid en evengoed de EU, keken de andere kant op. Het gros van de politieke gevangenen waren leden van de gewapende afscheidingsbeweging, maar het ging ook om mensenrechtenactivisten, journalisten, advocaten en gewone burgers.

Wie te graag Baskisch sprak of het opnam voor een eigen staat kreeg het ETA- label en liep het risico om in de cel terecht te komen. De internationale gemeenschap heeft hen nooit in de steek gelaten.

Samen met Europarlementslid Mark Demesmaeker, wijlen Eric Defoort als EVA-voorzitter en heel wat andere solidaire Vlamingen schreef ik kerstkaarten, opiniestukken en rapporten. We organiseerden conferenties en stonden aan gesloten gevangenispoorten in uithoeken van Spanje. We ijverden niet zozeer voor de vrijlating van alle politieke gevangenen, maar eisten wel dat Internationaal Recht (ook Frans en Spaans recht overigens) zou gerespecteerd worden. Baskische gevangenen moesten menswaardig opgesloten worden in of nabij Baskenland. Wie doodziek was, moest worden vrijgelaten. De laatste jaren waren er versoepelingen. Voor sommigen helaas te laat. Basken stierven achter tralies of in een auto-ongeval onderweg naar een opgesloten familielid.

De ontmoetingen met geëngageerde en bezorgde , veelal jonge, Basken maakten steeds indruk. Eén van hen was de gevangene met nummer 871900510, Arnaldo Otegi. Hij kwam op 1 maart 2016 vrij na een onrechtvaardige opsluiting van 6,5 jaar voor ‘lidmaatschap van een terroristische organisatie’. De charismatische leider van de Baskische onafhankelijkheidsbeweging startte meteen met een rechtszaak tegen de Spaanse staat. Tot in Straatsburg, waar hij gelijk kreeg van het Europees Hof van de Rechten van de Mens. Hij had geen eerlijk proces gekregen én geen dag mogen vastzitten.  Het toonde ook aan dat er iets grondig fout was met het Spaanse rechtssysteem. Het verbond van politici en rechters, aangevuld met prominenten uit de Kerk, het leger en het Koningshuis, bewaakt de eenheid en ondeelbaarheid van de staat. De lijn tussen de wetgevende en rechterlijke macht was steeds flinterdun en ondergraaft de fundamenten van een rechtsstaat én schendt de basisrechten van burgers. Tot vandaag, leert ons de Catalaanse kwestie.

Otegi heeft sinds de dag van zijn vrijlating een prominente politieke rol gespeeld en is ontegensprekelijk een katalysator van het vredesproces geweest. Nummer 87900510 werd  – ondanks alle ellende en onrechtvaardigheid- nooit rancuneus.

Etxera bida gertu

Vandaag is Baskenland een welvarende, dynamische en mooie natie. Het leven is er goed. De terugkeer van alle gevangenen zou het enkel beter maken. De Baskische krant GARA publiceert dagelijks het aantal Baskische politieke gevangenen, vergezeld van de woorden Free them All op de voorpagina. Op zaterdag 7 januari 2023 staat de teller op 173. Het overgrote deel van hen werd overgebracht naar een cel dichtbij huis.  Dat gebeurde geruisloos en is het resultaat van een akkoord tussen Baskisch-nationalistische partijen en de Spaanse Regering.  In ruil geven de parlementsleden van het centrum- rechtse PNV en EH Bildu (links) steun aan premier Sanchez.

Toch demonstreerden op zaterdag 7 januari opnieuw tienduizenden Basken in de straten van Bilbao. Een soort pelgrimstocht. “Etxera bidea gertu” (‘Terugkeer nu’)  vat de eis van de ruime Baskische samenleving prima samen. Zij maken het verhaal af.

Ik hoop dat er in 2024 geen reden meer is voor een nieuwe massabetoging en de laatste Bask dit jaar nog naar huis terugkeert.