Lara Gasparotto: melancholie boven nostalgie

In april 2015 noemde Bruzz-journalist Tom Peeters haar ‘de rijzende ster van de Belgische fotografie’. Ruim vier jaar later is Lara Gasparotto (1989, Luik) nog maar 30 en heeft ze al vijf fotoboeken op haar naam staan: Sleepwalk  (Yellow Now, 2012), Rivages  (Lannoo, 2014), Ask the Dusk  (Ludion, 2016), Come Dawn to Us  (Éditions Bessard, 2018) en Solstices  (Stockmans Art Books, 2019).

Solstices  verscheen afgelopen najaar en is Gasparotto’s meest persoonlijke boek tot nog toe. Portret van een fotografe die melancholie verkiest boven nostalgie.

Magie

Lara Gasparotto heeft Italiaanse roots. Haar grootouders kwamen om economische redenen naar België en openden in het Waalse landsgedeelte een ijsjeszaak. Haar vader is schilder en beeldhouwer, haar moeder natuurgids. Van hem erfde ze haar artistieke aanleg, van haar de liefde voor de natuur, het platteland.

Gasparotto groeide op in het landelijke Comblain-au-Pont (provincie Luik), in de vallei van de Condroz. Gasparotto: ‘Daar kreeg mijn liefde voor het landschap en voor het avontuur vorm. Ik heb me altijd goed gevoeld op het platteland.‘

Het zag er aanvankelijk niet naar uit dat Gasparotto fotografe zou worden. Wel maakte ze al op 15-jarige leeftijd collages met foto’s die ze fotokopieerde uit boeken van de Franse topfotograaf Henri Cartier-Bresson – ‘het oog van de 20ste eeuw’ en medeoprichter van het wereldberoemde fotoagentschap Magnum – zonder dat ze de fotograaf kende of iets afwist van de betekenis van zijn foto’s voor de fotografie. Gasparotto: ‘Op dat moment vroeg ik me vooral af hoe een fotograaf als Cartier-Bresson erin slaagde om dergelijke composities te creëren. Het leek wel magie…’

Sleepwalk

Na haar humaniora stond Gasparotto voor een dilemma: verder studeren, jazeker, maar wat? Ze probeerde eerst teken-, schilder- en beeldhouwkunst, maar hield dat niet lang vol. Daarna zag ze wel iets in filmstudies. Een vriend adviseerde haar ten slotte te kiezen voor fotografie. Wat ze ook deed, aan Saint-Luc École Supérieure des Arts in Luik. Een schot in de roos, zoals spoedig zou blijken.

Nog tijdens haar studies werd Gasparotto al opgemerkt om de uitzonderlijke kwaliteit van haar foto’s. Het duurde dan ook niet lang voordat een galeriehouder brood zag in haar werk. Dries Roelens van de Antwerpse fotogalerie Stieglitz 19 stelde in 2012 haar werk onder de titel Sleepwalk  voor het eerst tentoon in het commerciële kunstcircuit. Sindsdien vertegenwoordigt de galerie Gasparotto’s werk.

Nog in 2012 verscheen onder dezelfde titel het eerste fotoboek van de fotografe. De paperback van 23,5 cm (B) bij 16,5 cm (H) telt 160 pagina’s, bevat een kleine 200 foto’s in kleur en zwart-wit en is het resultaat van vier jaar (2008-2011) fotograferen in landen als de Verenigde Staten, China, Oekraïne, Spanje, Polen, Letland, Duitsland, België, Tsjechië, Engeland en Roemenië. Het visuele verslag van een halve wereldreis, zeg maar.

Filter

De thema’s die Gasparotto vandaag in haar werk aansnijdt, waren al in haar eerste monografie aanwezig: mensen (vooral familieleden en vrienden), gefotografeerd zowel binnen als buiten, (industriële) landschappen en straatfoto’s. Sommige foto’s zijn haarscherp, andere wazig. Sommige ogen gewoon, andere ongewoon, zowel inhoudelijk als compositorisch. Sommige strelen het oog, andere bezorgen je een uppercut of slaan je knock-out.

Lara Gasparotto/Stieglitz

New York, USA, winter 2017

Zoveel is duidelijk als je Sleepwalk doorbladert: Gasparotto’s foto’s laten je niet onberoerd. Ze zijn te nemen of te laten. Je houdt ervan of niet. Sommige zijn zacht als fluweel, andere hard als graniet. Ze barsten van het leven in al zijn facetten, afstotelijk en aantrekkelijk tegelijk. Maar zelfs in haar extreemste foto’s velt Gasparotto geen moreel oordeel. Ze is betrokken partij en ook weer niet. Ze registreert, nu eens koel en afstandelijk, dan weer warm en dichtbij, maar steeds met haar camera als filter tussen haar oog en de werkelijkheid.

Melancholie

Sentimentaliteit laat ze daarbij niet toe. In het eindresultaat schemert wel vaak melancholie door, eerder dan nostalgie. Gasparotto is nog te jong om vertederd terug te blikken op een zorgeloos verleden. Melancholie daarentegen is een geestestoestand die zich onder meer kenmerkt door onvervulde verlangens. De talloze jonge mensen die haar foto’s bevolken – meestal generatiegenoten – zijn daar de levende getuigen van.

Soms zijn ze verdiept in alledaagse bezigheden, slapen ze, nemen ze een bad of hangen ze zomaar wat rond – gekleed of (half)naakt –, soms kijken ze recht in de lens van de fotografe, nu eens neutraal, dan weer droefgeestig of breeduit lachend. Het hele spectrum van menselijke emoties passeert de revue. Dat wijst erop dat Gasparotto niet berekend te werk gaat, maar intuïtief. Ze fotografeert geen stereotypes, maar mensen van vlees en bloed. Net dat maakt haar foto’s zo authentiek, onderscheidt ze van ‘fake photographs’.

Gasparotto: ‘Ik ga niet aan de slag in een studio, ik hou van de realiteit van het leven. Ik hou heel erg van de magie van het moment. Als ik een foto neem, heb ik nooit een vooropgesteld beeld in mijn hoofd. Niets is geënsceneerd. Vite fait, bien fait.’

Oekraïne

In de Condroz kreeg niet alleen Gasparotto’s liefde voor de natuur vorm, maar eveneens die voor het avontuur. Ze trekt er dan ook geregeld op uit met haar camera, de wijde wereld in, met als voornaamste doel andere mensen en culturen te leren kennen. In tegenstelling tot veel van haar generatiegenoten, die na grondig voorbereide reportages terugkeren met een expo en een boek, komt Gasparotto  terug thuis met een stapel individuele foto’s, waar ze pas na lange tijd een continuïteit in ziet. De link ertussen is instinctief, niet thematisch. Wat ze met elkaar gemeen hebben, is breekbaarheid – een constante in haar werk.

Inmiddels bereisde de fotografe al zowat alle werelddelen. Naar één land keert ze daarbij steeds terug: Oekraïne. Sinds 2011 trekt ze er jaarlijks meermaals naartoe. Ze maakte er vrienden voor het leven, die ze uitgebreid fotografeert in hun alledaagse doen. Afgaand op hun kledij en gedrag, lijken ze zich allen in de marge van de samenleving te bevinden, maar Gasparotto nuanceert dat: ‘Er doen hardnekkige clichés de ronde over Oekraïne. Dat het ’s werelds grootste kweekvijver is voor skinheads en neonazi’s, bijvoorbeeld. Maar het is juist een land dat zich volop van zijn demonen aan het bevrijden is. En waar ontzettend veel gebeurt, ook op artistiek gebied. De jongeren van Kiev (de hoofdstad van Oekraïne – nvdr) – zijn ongelooflijk gecultiveerd. Ze hebben misschien minder middelen dan Belgische jongeren, maar wel meer energie. En dat vóél je wanneer je er bent.’

Lara Gasparotto/Stieglitz 19

Brussels, Belgium, winter 2017

Mysterie

Opmerkelijk aan Gasparotto’s foto’s is dat je meestal niet kunt zien of raden waar ze precies genomen zijn. Dat komt omdat locaties voor haar ondergeschikt zijn aan stemming en sfeer. Het gaat haar niet om de herkenbaarheid, wel om de spontaniteit. Gasparotto: ‘Het gebeurt dat mensen een van mijn beelden in Wallonië situeren, terwijl ik het in werkelijkheid in Amerika gefotografeerd heb.’

Naast stemming en sfeer hecht Gasparotto ook veel belang aan mysterie. Al reizend en fotograferend wil ze de laatste mysteries in de wereld ontdekken. Ze speelt met de spanning tussen wat we al weten en wat we zien. Wat we zien, lijkt ze daarmee te willen uitdrukken, is daarom nog niet de realiteit: er blijft steeds een soort mysterie hangen voor de toeschouwer.

Mysterie: is dat niet wat goede kunst onderscheidt van slechte? Want wat moet je met een kunstwerk dat niets aan de verbeelding of de suggestie overlaat? Dat zich ogenblikkelijk laat interpreteren en zelfs geen schijn van een raadsel bevat? Zulke kunstwerken zijn oersaai, toch? Zo niet de foto’s van Gasparotto.

Schijnwerkelijkheid

Voor liefhebbers van ‘klassieke’ fotografie moeten de foto’s van Gasparotto een gruwel zijn. Ze zien er vaak uit alsof ze gemaakt zijn door iemand die niets van fotografie kent: slecht gekadreerd, over- of onderbelicht, onscherp en wazig, tegen alle fotografische conventies in. Alsof de fotografe ze nam in dronken toestand of halfdronken van de slaap. Blader door haar fotoboeken met een vooringenomen oog en je botst op morsige, slordige, onaffe foto’s. Ogenschijnlijk het werk van een amateur die voor het eerst een camera in de handen kreeg gestopt. Gasparotto beaamt dat: ‘Mijn werken lijken vaak op ontwerpen’ En voegt eraan toe: ‘Mijn beelden mogen nooit alleen maar mooi zijn. Ze moeten ook bevreemden. En nu en dan zelfs verontrusten.’

Gasparotto’s beelden zijn niet alleen bevreemdend en verontrustend, maar ook geheimzinnig, dromerig en poëtisch. Ze baden in een soort schijnwerkelijkheid, bewegen zich tussen het dagelijkse leven en de droom. Alsof er zich een vlies, waas of gordijn tussen ons oog en haar foto’s bevindt, waardoor we ze nooit helemaal kunnen doorgronden of inschatten. Zelfs haar natuurfoto’s stralen een bijna mystieke sfeer uit. Je vraagt je af hoe ze het klaarspeelt.

Gasparotto’s geheim schuilt grotendeels in haar talent. Laat tien fotografen met dezelfde camera de kruin van dezelfde boom fotograferen en je bekomt tien verschillende resultaten. Sommige foto’s zullen de kruin weergeven zoals hij is, zonder meer, andere zullen net iets meer laten zien dan alleen de kruin, en dat ‘net iets meer’ heet visie. Dat is het verschil tussen louter vakmanschap en puur kunstenaarschap. Het eerste kun je aanleren, het tweede heb je of heb je niet.

lara Gasparotto/Stieglitz 19

Kiev, Ukraine, summer 2019

Dagboek

Wie Gasparotto’s fotoboeken aandachtig doorbladert, moet wel tot de volgende vaststelling komen: dat haar foto’s als sequenties zijn van een film – de film van haar leven – die beeld per beeld wordt afgespeeld. De fotografe als regisseur van losse beelden die samen een intiem dagboek vormen van haar leven onderweg en thuis. Beelden die je bedwelmen en je in een soort trance brengen.

Met het woord ‘dagboek’ is het nochtans oppassen geblazen als je Gasparotto’s werk in ogenschouw neemt, want altijd is daar haar registrerend oog dat voor de broodnodige afstand zorgt, alleen al om te vermijden dat ze de sentimentele toer zou opgaan. Gasparotto: ‘Ik vermijd de notie ‘intiem dagboek’ in mijn werk. Ik heb afstand nodig. Laten we zeggen dat mijn foto’s een ‘vals intiem dagboek’ vormen.’

Vergelijk het met een zanger die zich nét niet helemaal geeft als hij een liedje zingt. Dat ‘net niet’ creëert een spanning bij de luisteraar die er niet zou zijn als de zanger zich wél helemaal zou geven. Dan heb je een kant-en-klaar verhaal, punt uit. In het eerste geval overheerst de suggestie van volle overgave, en die emotie is veel krachtiger dan volle overgave zonder meer.

Multimediaal

Lara Gasparotto combineert in haar werk diverse technieken en media. Dat was al duidelijk in Sleepwalk, haar eerste fotoboek – een overtuigende staalkaart van haar kunnen én een visitekaartje om ‘u’ tegen te zeggen. Wie het argeloos doorbladert, moet gaandeweg wel tot het besef komen dat het een bont allegaartje is van foto’s genomen door een fotografe die nog niet wist wat ze wilde of welke richting ze zou inslaan. Maar dat is slechts schijn.

Gasparotto stónd er al van in het begin. Toen al gebruikte ze bijvoorbeeld diverse soorten papier – onder meer oud, gebruikt tekenpapier – om haar foto’s op af te drukken, net als speciale druktechnieken. Verscheurde ze sommige van haar foto’s, bewerkte ze met kleurpotloden, beplakte ze met stroken kleefband of hing er bij wijze van gordijn een half doorschijnend stukje papier voor. Ze deed, kortom, zowat alles met haar foto’s wat je van een ‘klassieke’ fotograaf niet verwacht. Maar wel van een ‘anarchistische’…

Gasparotto: ‘Ik zoek naar nieuwe expressievormen om een artistiek statement te maken of mijn geloofwaardigheid in de kunstwereld op peil te houden. Maar ik wil wel dat mijn werk beroert, anders heeft het geen bestaansrecht. En als ik vind dat de emotie in een beeld nog beter tot zijn recht komt wanneer ik het beeld in kwestie met een kleurpotlood onder handen neem, dan doe ik dat gewoon.’

Goedkoop effectbejag? Allerminst! Eerder een gevolg van haar onvoltooide opleiding in de teken-, schilder- en beeldhouwkunst. Het multimediale zat haar al van jongs af in het bloed. Reken daar haar avontuurlijke en rusteloze geest bij en je begrijpt waarom ze uitgroeide tot de fotografe die ze nu is.

Solstices

Solstices, Gasparotto’s recentste boek, bundelt 192 beelden in kleur en zwart-wit, gesprokkeld tussen de winter van 2016 en de zomer van 2019, in landen als Italië, Congo, Frankrijk, Oekraïne, België, de Verenigde Staten, Spanje, China en Panama. Het Franse woord ‘solstice’ betekent letterlijk ‘zonnewende’ en in meer figuurlijke zin ‘seizoenswisseling’. Een perfecte, poëtische titel voor een boek waarin de foto’s genomen zijn gedurende elf opeenvolgende seizoenen.

Geen van de foto’s in Solstices heeft een titel. Als je wilt weten waar en wanneer de foto’s genomen zijn, dien je de legende te raadplegen die als los vel in het boek zit. Het boek bevat geen voor- of nawoord en evenmin een verklarend essay. Je moet het als kijker doen met de foto’s, en dat is een goede zaak, want veel essays in kunst- en fotoboeken vertroebelen eerder de blik dan dat ze hem aanscherpen. Wel gaat aan het boek een anoniem – wellicht door Gasparotto zelf geschreven – Engelstalig motto vooraf: ‘Seeing through the soil of my memories, I confuse my feelings with the seasons / What I remember is what I make of it.’ Vrij te interpreteren…

Lara Gasparotto/Stieglitz 19

Trypillia, Ukraine, summer 2019

Noodzaak

Solstices ‘leest’ als een ‘carnet de voyage’ van een fotografe die de wereld rondreist en onderweg al fotograferend alles en iedereen opneemt in haar hoogstpersoonlijke biotoop, of liever: die alles en iedereen tot haar hoogstpersoonlijke biotoop máákt. In die zin is de wereld haar thuis en haar thuis de wereld. Als fotografe legt Gasparotto haar eigen tijd en die van haar generatiegenoten vast, en dat levert vaak sterke, poëtische beelden op. Zo bekeken zou je Solstices een visuele dichtbundel kunnen noemen. Geen thematische, maar een anthologische, met beelden die schijnbaar lukraak geplukt zijn uit de werkelijkheid en samen een divers maar fascinerend totaalbeeld opleveren.

Solstices is Gasparotto’s belangrijkste – en lijvigste – boek tot nog toe, omdat ze er naar haar gevoel een periode mee afsluit. Gasparotto: ‘Het is tijd voor de volgende stap in mijn ontwikkeling. Het belangrijkste is dat mijn werk oprecht blijft. Dat het vanuit een noodzaak ontstaat.’

Lara Gasparotto is inmiddels niet langer ‘de rijzende ster van de Belgische fotografie’. Mettertijd heeft ze als fotografe een stevige plaats veroverd in ons land – vreemd genoeg vooral in Vlaanderen – en het is slechts een kwestie van tijd voordat ze ook in het buitenland hoge ogen zal gooien. Wij kijken alvast uit naar nieuw werk van haar en zijn benieuwd om te zien hoe ze de grenzen van de klassieke fotografie nog méér weet op te rekken.

Meer info

Lara Gasparotto, Solstices, Stockmans Art Books, 256 blz. € 50, ISBN 978 90 7720 770 3
https://www.stockmansartbooks.be/nl/lara-gasparotto-solstices.html
www.laragasparotto.be
www.stieglitz19.be/