Macht en tegenzet in drie nieuwe films

Wat vermag een eenvoudige sterveling wanneer macht meedogenloos en op een onrechtmatige manier wordt uitgeoefend? Een trio nieuwe bioscoopfilms staat daar even bij stil.

Nostalgie?

De noodlotstragedie Nostalgia van Napolitaan Mario Martone (***, vanaf deze week in de bioscoop) ademt allesbehalve nostalgie uit. Ook al is de volkswijk Sanita in Napels waar Felice na 40 jaar afwezigheid naar terugkeert amper veranderd. Nog altijd die kleine karakteristieke, smalle straatjes. Felice wil sterven op de plek waar hij is geboren. Dat blijkt de reden van zijn terugkomst. En afscheid nemen van zijn stokoude moeder. Zij heeft zich hardnekkig in leven gehouden tot zij eindelijk haar zoon zou terugzien en zij in vrede kan gaan. Het levert Nostalgia een mooie, ontroerende scène op wanneer zoonlief – de verloren zoon? – haar wast.

Wel verneemt Felice dat Oreste, een jeugdvriend (!) – de reden waarom hij als 15-jarige puber Napels is ontvlucht – intussen de plaatselijke leider is geworden van de Camorra, de Napolitaanse maffia: een aartsgevaarlijk en harteloos iemand.

De enige die voor wat weerwerk zorgt is de energieke priester die jongeren uit de wijk van de maffia poogt weg te houden. Zijn personage is geïnspireerd op de echt bestaande priester Don Antonio Loffredo. In een van de zalen van zijn kerk – de magnifieke Basiliek Santa Maria della Sanita – heeft hij een oefenzaal ingericht waar de jongeren zich kunnen trainen in boksen. Of zich aansluiten bij een jeugdorkest. Al ruim 20 jaar doet hij dat. Niet zonder succes.

Al deze elementen geven aan Nostalgia sympathie en spankracht mee, maar ook een dreiging die je de hele film lang voelt. In lijf en leden.

Schieten naar de ogen

De Revolutionaire Garde en de Veiligheidstroepen – what’s in a name? – schieten vandaag in Iran naar de ogen van demonstrerende (jonge) vrouwen. Dat deden politie en leger in het Chili van 2019 ook al. Diverse slachtoffers – vrouwen – getuigen daarvan in de indringende documentaire Mi Paìs Imaginario van Patrizio Guzman (***, momenteel in de bioscoop).

Chroniqueur Guzman is behalve het geheugen ook het geweten van Chili. Enigszins verwonderd stelt hij vast dat de betogers bij de spontane volksopstand van 2019  ‘leiders noch ideologie’ hadden. Het was een protest toen de regering besloot om het metroticket met 30 pesos te verhogen. Er waren anderhalf miljoen betogers. Met alleen maar hun woede die met de dag nog groeide omdat de overheid zo hondsbrutaal reageerde. De toenmalige regeringsleider zei zelfs ‘We zijn in oorlog!’

Negen maanden zouden de betogers de straten bezet houden. Hun enige wapen: straatstenen.

Guzman laat in zijn documentaire uitsluitend vrouwen aan het woord. Een fotografe (‘Onze ogen zijn onze instrumenten’) getuigt hoe zij, fotografen, bijvoorbeeld een doelwit waren. Een jonge moeder die gemaskerd mee was gaan betogen vertelt dat haar zoontje later politieman wil worden: ‘een goede’ dan wel!

Guzman laat hen vrijuit spreken, elk vanuit de eigen ervaring. Zo krijg je een scherp beeld van wat er zich toen in Chili heeft afgespeeld.

In tegenstelling tot zijn eerder werk – even mooi als prangend – voelt Guzman dat er vandaag – eindelijk – een nieuwe, verfrissende en hoopgevende wind waait, zodat Chili stilaan het land zou worden ‘dat hij zich gedroomd heeft’.

De Vijfde symfonie van Mahler

En in het ongemeen boeiende Tar voert filmmaker Todd Field (***, vanaf deze week in de bioscoop) de fictieve vrouwelijke orkestleider Lydia Tar (Cate Blanchett zeer in haar element) op. Een vrouwenportret zoals je ze maar zelden ziet. Maar zo briljant ze is als dirigent, zo onhebbelijk is de vrouw naast het podium, niet in de laatste plaats met haar directe medewerkers. Met andere woorden: Tar gedraagt zich als een regelrechte bitch! Als vaste orkestleider van het Berliner Philharmoniker misbruikt ze haar macht voortdurend. Zijn er verzachtende omstandigheden? Jawel. Ze zit in de opbouwende fase voor een live-opname van de Vijfde Symfonie van Mahler voor het muzieklabel Deutsche Grammophon. Een zeer nerveuze periode. Maar toch! Gaandeweg raakt de vrouw zelfs verstrikt in haar eigen verzinsels.

Tar, een pracht van een voorbeeld van veronrustende cinema.