Wij zouden het bijna vergeten: een deel van het historisch grondgebied van Catalonië ligt op Frans grondgebied. En ook die Catalanen durven zich wel eens van zich laten horen. In de gemeente Elna, Elne in het Frans, besloot de gemeenteraad dat het Catalaans als werktaal voortaan mag worden gebruikt. Vier andere gemeenten volgden. De pret duurde echter niet lang.

De prefect van het departement Pyrénées Orientales was er als de kippen bij om klacht neer te leggen wegens het niet respecteren van de Franse grondwet. De hoorzitting op de administratieve rechtbank van Montpellier had plaats op 18 april. De uitspraak wordt op 9 mei verwacht.

Catalaans spreken: een misdaad?

Enkele maanden geleden besliste Elna als eerste gemeente in Noord-Catalonië  om het Catalaans toe te laten tijdens de gemeenteraad. Het idee van burgemeester Nicolas Garcia, nota bene een burgervader van communistische obediëntie, was om de tweetaligheid in zijn gemeenteraad te bevorderen. Volgens hem past dat perfect in de geest van de nieuwe wet die in Frankrijk de regionale talen ondersteunt en wil promoten. Vier andere gemeenten volgden het voorbeeld van Elna: Saint-André, Tarerach, Amélie-les-Bains en Port-Vendres.

Meer moest dat niet zijn voor Rodrigue Furcy, de prefect van het departement Pyrénées orientales, om klacht in te dienen tegen de vijf gemeenten. Deze  klacht is niet alleen bedoeld om de intrekking  te vorderen van alle gemeentelijke regelingen die een plaats voorzien voor het Catalaans als taal voor de communicatie en de besluitvorming. De vertegenwoordiger van de Franse staat in de regio wil hiermee tegelijk andere gemeenten afschrikken die met dezelfde plannen kwamen. Naar het schijnt is dat al deels gelukt. Blijven dus over de vijf Catalaanse gemeenten die de krachtmeeting met de Franse staat willen aangaan.

Hoorzitting

Na de hoorzitting van 18 april vatte Nicolas Garcia, de burgemeester  van Elna, de standpunten van zijn collega-burgemeesters samen: ‘Het idee is niet om het Frans uit onze gemeenteraden te verbannen, maar om het gebruik van het Catalaans mogelijk te maken.’ Het principe is, vervolgt Garcia ‘dat elke tussenkomst in het Catalaans automatisch  in het Frans wordt vertaald’. Volgens hem ‘heeft deze vorm  van tweetaligheid in de raad ook een pedagogisch karakter’.

Wat de administratieve rechtbank van Montpellier moet beoordelen is de geldigheid van het reglement van de plenaire vergaderingen van de gemeenteraden die nu reeds het gebruik van het Catalaans hebben toegelaten. ‘We worden persoonlijk niet bedreigd met gevangenisstraf of boetes, maar er hangt een schorsing van ons intern reglement aan vast’, aldus de betrokken burgemeesters.

Een gevaar voor de Republiek?

De  burgemeester van Elna betwist de stelling van de vertegenwoordiger van de Franse staat tijdens de hoorzitting  die verklaarde  dat ‘Catalaans spreken tijdens een gemeenteraad een gevaar voor de Republiek inhoudt’. De vertegenwoordiger van de Franse staat noemde het ook een ‘ernstig probleem en een grote fout’, stel je voor. ‘Wat een bekentenis van zwakte vanwege de Franse Republiek als Catalaans spreken tijdens de gemeenteraad van een gemeente van 10.000 inwoners in de Pyrénées Orientales de staat doet wankelen’, aldus Garcia. En hij voegt eraan toe: ‘Wij denken integendeel dat de Republiek sterker is als ze open staat voor cultuur- en taaldiversiteit. Dat is een troef en geen handicap’.

De mogelijkheid om het Catalaans te gebruiken naast het Frans op een gemeenteraad mits vertaling van alle teksten: al bij al een heel voorzichtig voorstel zou je denken, precies om de beslissing van de vijf gemeenten een kans te geven. Maar dat is buiten de waard gerekend. Artikel twee van de grondwet stelt dat alleen het Frans de taal van de Franse Republiek is en dus, van de besluitvorming  in het land. De dagvaarding van de Franse staat tegen de vijf Catalaanse gemeenten stelt met grote woorden dat ‘elk element dat de fundamentele beginselen van de Franse Republiek en hiërarchie tussen de officiële taal en de regionale talen kan verstoren wordt beschouwd als een eis voor culturele identiteit’. Met andere woorden het Frans is, als taal van de natie, een superieure taal. Catalaans spreken op een gemeenteraad schaadt de plaats van het Frans. Uitingen van een culturele identiteit verstoren de grondbeginselen van de Franse republiek. Vrij vertaald: Frankrijk is bang van haar eigen schaduw.

Het Catalaans in Frankrijk

Noord-Catalonië, het historisch Catalaans gebied dat tot Frankrijk behoort, valt administratief onder het  departement Pyrénées Orientales met hoofdstad Perpignan. Het telt 482.000 inwoners in totaal waarvan 140.000  de Catalaanse taal nog spreken. 37 procent verklaart Catalaans te kunnen spreken, 65 procent verstaat de taal en 10,7 procent kan ze schrijven. In verhouding tot het geheel: de gemeenschap Catalaanssprekenden telt ongeveer 14 miljoen Europeanen. Het is de negende meest gesproken taal in Europa.

Wat is de status van een regionale taal als het Catalaans in Frankrijk? In 2021heeft de goedkeuring van de wet Molac, genoemd naar een Bretoens volksvertegenwoordiger, voor een juridisch kader gezorgd over het onderwijs en de bescherming van de regionale talen. Los van de overzeese gebieden geldt deze theoretische erkenning voor het Baskisch, het Bretoens, het Gallo, het Corsicaans, het Occitaans én de Oc-taal, het Duits en het Elzassisch, de regionale talen van de Moezelregio, het Franco-Provençaals, het Frans-Vlaams en het Picardisch, en dus ook het Catalaans. Ik schrijf in theorie, want de Franse Constitutionele raad heeft deze wet al even snel gekelderd als deze gestemd was. Tot woede van al wie oprecht begaan is met de minderheidstalen in Frankrijk. De klacht van de prefect is in dezelfde geest te plaatsen als het weerwerk van de Constitutionele Raad tegen de wet op de regionale talen. Frankrijk geeft met de ene hand en neemt alles terug met de andere.

Hoe moet dit verder?

De zet van de vijf Catalaanse gemeenten uit Noord-Catalonië is dat ze de Franse staat dwingen om kleur te bekennen. Meent Frankrijk het nu met de bescherming van haar regionale talen zoals gestemd door het Franse parlement? Hoe kan Parijs verantwoorden dat ze het gebruik van de streektalen aanmoedigt en het gebruik ervan verbiedt voor de openbare besturen en de besluitvorming? De jakobijnen van links en rechts kijken niet op een tegenspraak meer of minder en de bewakers van het één en ondeelbare Frankrijk maken overuren om de orthodoxie tot in het absurde toe te bewaken. In het dossier van de vijf Catalaanse gemeenten wordt de uitspraak van de administratieve rechtbank van Montpellier verwacht op 9 mei. De beslissing van de rechtbank zou als jurisprudentie kunnen gelden voor alle twisten van dit soort die regelmatig opduiken in Corsica, Bretagne, enzovoort.