Michel de Ghelderode neen, Franz Kafka ja

Franz Kafka was een duitskiljon die vandaag in Tsjechië bovenmatig populair is. En Michel de Ghelderode was een Franstalige Vlaming, zoals Maurice Maeterlinck en Emile Verhaeren dat waren. De drie wereldschrijvers, onder wie er een Nobelprijswinnaar voor de Letterkunde is en een kandidaat. Maar zij zijn vandaag onbekend en onbemind.

In Praag koketteert iedereen met Franz Kafka. De wereldauteur brengt euro’s op en publiceerde in de taal van de vroegere Duitssprekende elite van Tsjechië. Hij was een duitskiljon, zoals Vlaanderen zijn franskiljons had — en ze in niches nog heeft. De échte Tsjechen moesten niks van het Duits hebben en spartelden tegen deze bourgeois, zoals de flaminganten zich keerden tegen het Frans van hun bovenlaag en van België.

Voor Ghelderode, Verhaeren en Maeterlinck is er vandaag geen inschikkelijkheid, zoals wel voor Kafka. Maeterlinck was zich zeer bewust van zijn Vlaamsheid en wilde bijvoorbeeld geen Franse uitspraak van zijn naam. Hij is en blijft de enige Belgische schrijver met een Nobelprijs voor Letterkunde. En Ghelderode kreeg in 1962 die kans op zijn sterfbed, waardoor die bekroning zonk. Romanisten noemen de voorkeur voor Vlaamse Franstaligen geen toeval want hun Frans heeft een stevigheid die de Nobeljury waardeerde.

Michel de Ghelderode uit Elsene

In Brugge loopt tot 4 november een aantrekkelijke tentoonstelling over Michel de Ghelderode (1898-1962). In 2022 kocht haar Openbare Bibliotheek een bibliofiele boekencollectie over de schrijver van de literatuurhistoricus Peter Simoens. Brugge was voor Ghelderode de stad van zijn hart. Hij werd geboren in Elsene als Adémar Martens in de straat waar negentien jaar eerder Charles De Coster (van De Legende van Tijl Uilenspiegel, 1867) stierf. Elsene is de wieg van literair talent (naast De Coster en Ghelderode onder meer Franz Hellens), schilders (bijvoorbeeld Théo Van Rysselberghe) en een schuiloord van revolutionairen (Vladimir Lenin, Karl Marx).

Zijn eigennaam vond Ghelderode banaal en vandaar het pseudoniem Michel de Ghelderode, dat in 1930 zijn officiële naam werd. Ghelderode had Vlaamse ouders en werd in het Frans opgevoed. Het Nederlands was hij niet machtig en daarom schreef hij in het Frans. Veel inspiratie putte hij uit het Vlaamse volksleven en hij was voornamelijk populair bij de Vlamingen.

Romans, gedichten, toneelstukken

Ghelderode schreef zeer veel artikels, tientallen gedichten, drie romans, meer dan zestig toneelstukken en enkele poppenspelen. Overheersende thema’s waren een pessimistische visie op de wereld, heimwee naar een geïdealiseerd verleden, obsessie met de dood. Journalist Ghelderode publiceerde onder meer in La Flandre Litéraire, Le Courrier du Littoral, La Flandre Maritime en Journal de Bruges. Epistolair talent had Ghelderode overmatig en 20.000 brieven naar 1000 correspondenten zijn daarvan de getuigen, aldus zijn biograaf Roland Beyen. Voor de radio bedacht Ghelderode in de Tweede Wereldoorlog 114 folkloristische kronieken waarin hij Vlaanderen bezong. Geïllustreerd in bijvoorbeeld zijn La Flandre est un songe. In 2008 verscheen het proza van Ghelderode voor het eerst in het Nederlands in Reis door mijn Vlaanderen met als titelstuk: ‘De reis van Kwiebe-Kwiebus’.

Marionetten fascineerden de Elsenaar van jongs af. Hij schreef voor het poppenspel en werkte samen met Toone, het bekendste marionettentheater van Brussel. Sinds 1934 speelt Theater Toone jaarlijks met Pasen Le Mystère de la Passion de Notre Seigneur Jésus-Christ, een versie met humor en hartstocht. Ghelderode schreef meer dan 60 toneelstukken in het Frans alhoewel ze aanvankelijk enkel in het Nederlands werden opgevoerd, en vaak groeiden in opdracht van het Vlaamsche Volkstoneel.

Brussel

Ghelderode was Brusselaar, maar zijn hart en ziel vertoefden in Brugge, een droomplek en een anker voor vriendschappen. Waaronder, teken van de tijd, hoofdzakelijk met Franstaligen, zoals Marcel Wyseur (dichter), dr. Louis De Winter, Jean Van Caillie (notaris en kasteelbewoner), Jean Stiénon du Pré (dichter en verteller), Armand Jamar (kunstschilder), Suzanne de Giey (schrijver), Jean Teugels (rechter, dichter en essayist), Rachel Baes (surrealistisch kunstschilder van de Parijse scène en tussen 1936 en 1940 minnares van Joris Van Severen, oprichter van het Verdinaso die woonde aan een steegje aan de reien).

Michel de Ghelderode schreef in 1929 in Brugge de eenakter Fastes d’enfer gebaseerd op de problemen van Guido Gezelle met zijn bisschop vanwege de roddels omtrent zijn relatie met Lady Smith, de Engelse buurvrouw. Een zijsprong was Oostende met James Ensor, waarover Ghelderode de roman Le Siège d’Ostende van 1934 schreef, afgewezen door de schilder omdat hij zich belachelijk gemaakt voelde.

Heropstanding

De duitskiljon Franz Kafka zet cultureel en toeristisch Praag in vlam; Michel de Ghelderode (en zijn Vlaamse broeders, Emile Verhaeren en Maurice Maeterlinck) verdienen een brede heropstanding. Werk voor minister van Cultuur Jambon en zijn opvolgers.