Minder voor de overheid, meer voor de mensen: in de Verenigde Staten lukt het wél.

Rijdend door Amerika daagt het me almaar meer: in de Verenigde Staten slaagt men erin om de ruimte voor het individuele initiatief, de kracht voor de lokale gemeenschap en trots op wie men is te combineren. Dat lukt in West-Europa stukken minder. De rol van de overheid hierin is onmiskenbaar.

De voorbije weken was ikzelf, zoals ongeveer iedereen in dit land, op reis. Vriendenbezoeken en een voorliefde voor het land brachten me langs zowat de helft van de Amerikaanse thirteen colonies. Onder de arm het befaamde werk van Alexis de Tocqueville, die een kleine 200 jaar terug ‘Over de democratie in America’ schreef. De Tocqueville, een Franse aristocraat, wilde leren waarom de democratie zo’n vruchtbare grond vond in de Verenigde Staten van 1840 en zo worstelde in Frankrijk.

Pioniersmentaliteit

Onze gehuurde Chevrolet tussen Amerikaanse steden en platteland sturend, wordt het helder. De Amerikanen zijn geslaagd in wat in Europa schijnbaar onmogelijk is: ze zien de staat niét als oplossing voor elk minuscuul probleem.

Die Amerikaanse overheid is er wel natuurlijk. Maar alleen als het niet anders kan. De Tocqueville dicht het toe aan de pioniersmentaliteit. Een pionier komt voor de staat arriveert. Hij moet zijn problemen zelf oplossen. Kan hij het niet alleen, dan zijn er buren, is er een gemeenschap, een dorp. Maar de staat, die is er vaak niet.

Vóór de staat, die elk probleem oplost, moet er immers het sterke individu zijn. Vervolgens de buurt, en de gemeenschap. Als het daarna de staat is, dan is ook dat wij: collectief. Wij zijn deel van de gemeenschap, van de staat. John F. Kennedy sprak de gevleugelde woorden: ‘Vraag niet wat het land voor jou kan doen, maar wat jij voor het land kan doen’. Jij bent deel van de gemeenschap, van deze staat. Jij hebt verantwoordelijkheid om ze groot te maken, zegt Kennedy in zijn inauguratiespeech. Wie heeft in onze contreien het laatst gewezen op de verantwoordelijkheid van elk van ons als individu tegenover de gemeenschap, buurt, dorp, stad of staat?

Administratieve centralisatie

Wij doen het tegenovergestelde. Alle problemen, zelfs de ingebeelde, laten we de overheid oplossen. Dat doen we liefst zo hoog mogelijk. De principes van subsidiariteit ten spijt vinden we het nodig dat Europa, België en Vlaanderen allerlei problemen moet oplossen waar ze hoegenaamd geen verstand van hebben.

De Tocqueville noemt het administratieve centralisatie. Je duwt iets naar een niveau omdat je dan schijnbaar sterke kracht kan uitoefenen op een probleem. Het lost zelden het probleem op en erodeert de kracht van de lokale overheid, de gemeenschap en het individu.

Europa wil een commissaris voor wonen, de federale overheid moet sensibiliseren rond mentaal welzijn en Vlaanderen heeft een zwerfkattenbeleid voor elke gemeente. Klaarblijkelijk heeft niemand zich afgevraagd of dat beleid op dat niveau überhaupt nodig is. We onderschatten schromelijk de mensen in dit land, hun ondernemerschap en lokale samenwerking. We eroderen die zelfs. We maken mensen wijs dat ze zelf niet moeten ondernemen, zelf niet weerbaar moeten zijn, de grote overheid zal het voor hen wel klaren.

Lokale inventiviteit

De Verenigde Staten bewijzen dat het kan. Hamilton en co gaven in hun ‘Federalist Papers’ al aan dat een federale staat er mag zijn, maar al wat niet op een hoog niveau moet gebeuren sturen we naar beneden: de staat, de county, de town, of nog beter: helemaal geen overheid. Vertaald naar onze context: een federale staat, geen enkel probleem. Een sterk Europa, geen enkel probleem. Maar wel een dat zich bezighoudt met haar kerntaken en met niets meer.

De lokale inventiviteit als motor dus. Een democratie wordt het als ze vooral het individu en de gemeenschap aan zet laat. Dat bewijst de geschiedenis van de Amerikaanse democratie.

In Vlaanderen pretendeert de staat al te vaak elk probleem te kunnen oplossen. Daardoor is de staat sterker geworden. Een zegen soms. Het slaat nu door. We maken beleid voor problemen die niet bestaan, die de staat niet kan oplossen of we stellen remedies voor die erger zijn dan het probleem ooit was. Het democratische ideaal gaat uiteindelijk verwelken.

Dat democratisch ideaal moet ons dierbaar zijn. Daartoe moet de overheid anders gaan werken. Laat de overheid een stap achteruitzetten. Laat ze zuurstof geven aan het individueel initiatief, de gemeenschap, het ondernemerschap. Een overheid die minder, maar beter doet. Een overheid van de mensen, door de mensen en voor de mensen. Duurzame democratie bouw je op mensen, gemeenschappen en lokaal initiatief, niet op stapels papier van bovenaf.