Naar een inclusief en verlicht Vlaanderen

Een beeld zegt meer dan duizend woorden. Zo’n beeld is dat van Donald Trump en het kleine meisje. De onberekenbare wereldleider met de honingkleurige haardos kijkt neer op een tweejarige meisje dat door een persfotograaf aan de grens met Mexico werd gefotografeerd. Wat we op deze fotomontage niet zien, is haar moeder. Terwijl de bange peuter hartverscheurend staat te huilen, wordt haar moeder haar gefouilleerd. Een beeld toont misschien niet alles, maar kan veel zeggen.

Enkele weken geleden ging dit iconische beeld in een mum van tijd de wereld rond. Het beeld was een cover van Time magazine, het gerespecteerd en gerenommeerd Amerikaans opinieblad dat jaarlijks ook de ‘Person of the Year’ verkiest, de persoon die dat jaar het meeste invloed had op de wereld. Amerikaans president Donald Trump prijkte al meermaals op de cover, veelal niet zonder enig gevoel voor satire.

Verontwaardiging

Het beeld is symbool geworden voor de abrupte en mensonterende scheidingen die de migranten aan de grens moeten ondergaan. Kinderen, tot baby’s toe, worden uit de armen van hun ouders weggerukt omdat zij illegaal de grens overstaken op zoek naar een beter leven. Op de coverfoto prijkt ook de bekende en typerende slogan ‘Welcome to America’, voordien geprezen als uitdrukking van de grote gastvrijheid van het land voor dromers die hùn ‘American dream’ willen waarmaken, maar in deze context een cynische verwijzing naar de vele instellingen waar de kinderen van migranten na hun scheiding worden ondergebracht en opgesloten in kooien, onwetend over hun eigen toekomst, waar hun ouders zich bevinden en wanneer ze zullen herenigd worden. Als dat ooit nog gebeurt…

Met het openbaar maken van het bestaan van tender age-faciliteiten, waar peuters en baby’s worden afgezonderd, ontplofte er in de VS een spreekwoordelijke bom. De verontwaardiging raasde als een orkaan over alle staten heen. ‘This is not my America’, ‘This is not the country I’m proud of’, ‘What have we become?’… Op de sociale media en elders op het internet weerklonk de afschuw voor het regime en het afglijden van Amerika naar een land zonder moraal, zonder naastenliefde, zonder respect voor kinder- en mensenrechten. Het terugtrekken van de VS uit de VN-Mensenrechtenraad op datzelfde ogenblik, plaatst het hele schandaal in een ruimer perspectief. Wat is hier aan de hand?

Fort Europa

Laat ons naar België en Europa kijken, en er enkele cijfers bijhalen. De VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR meldde in juni dat er sinds begin dit jaar al meer dan 1000 vluchtelingen in Europa zijn verdronken. Intussen zijn we een maand later. Italië weigert nog boten met vluchtelingen te laten aanmeren, Hongarije stelt het helpen van vluchtelingen strafbaar en in Libië worden ze simpelweg gefolterd, verkracht en ingezet als slaven. Het totaal aantal vluchtelingen wereldwijd staat momenteel op zo’n 65 miljoen, onder wie de helft kinderen, de meesten op de vlucht in eigen land. 86% van deze vluchtelingen worden opgevangen in ontwikkelingslanden. De top 6 van die landen bestaat uit Turkije, Pakistan, Libanon, Iran, Ethiopië en Jordanië. Duitsland is het enige Europese land dat in de top 10 staat.

Ondertussen is er een vage Europese top geweest rond de migratieproblematiek, waarbij de consensus luidt dat er gecontroleerde centra zullen komen aan de binnengrenzen van Europa, om daar asielzoekers van migranten te scheiden en in mondjesmaat toe te laten in ons welstellende Fort Europa. Vraag is natuurlijk welke landen deze taak vrijwillig gaan opnemen. Ook het model van regionale ontschepingsplatformen buiten de EU wordt verder onderzocht. Bedoeling is dan om in Afrika centra te bouwen om migranten en vluchtelingen op te vangen en zo de mensensmokkelaars te omzeilen.
Uiteraard zal Europa de landen die opvangcentra bouwen en voldoende financieren zodat gruwelijke ‘neveneffecten’, zoals we momenteel aantreffen in Libië, achterwege blijven. Opvang in eigen regio, heet het dan. Maar hoe humaan zijn deze keuzes eigenlijk?

Dat het opsluiten van asielzoekers in opvangcentra aan de binnengrenzen van Europa in strijd is met internationale verdragen en Europese wetten, wordt genegeerd. Het is namelijk bij wet verboden om iemand van zijn vrijheid te beroven zonder dat dit strikt noodzakelijk is en zonder dat er een weging van belangen van zowel de staat als de asielzoeker aan vooraf gaat. Dit is geregeld in verschillende internationale en Europese mensenrechtenverdragen, zoals in artikel 5 EVRM (Europees verdrag van de rechten van de mens) en 9 IVBPR (internationaal verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten). Daarnaast is in artikel 31 van het Vluchtelingenverdrag opgenomen dat je niet mag worden opgesloten enkel omdat je asiel aanvraagt. Gevangenschap blijkt ook nefast te zijn voor de gezondheid van de asielzoekers en heeft een negatief effect op het verloop van de procedure. Dit geldt vooral voor kinderen en hun ouders, en ook voor asielzoekers die getraumatiseerd of ziek zijn. Kinderen zijn te jong om te begrijpen waarom zij achter tralies zitten en worden geconfronteerd met de stress en machteloosheid van hun ouders. Gevangenschap is slecht voor hun ontwikkeling en schaadt hen in hun eigenwaarde, vertrouwen en begrip van de situatie.

Toch zien we dat een deel van Europa koers wil zetten naar dit soort van migratie- en vluchtelingenpraktijken. Ze houden ons continent ‘overzichtelijk’ en we hoeven de talrijke doden in onze Middellandse Zee niet meer onder ogen te krijgen. Denk maar aan de wereldwijde ontzetting over de kleine Aylan, die levenloos aanspoelde op een Turks strand. Wie kan zo’n ellende nog verdragen?

Migrantenmoeheid

Ook in eigen land merken we steeds meer dat mensen overmand worden door een vluchtelingen- en migrantenmoeheid. Waarom moeten wij betalen voor al deze wanhopige mensen? Wij kunnen toch onmogelijk het ocmw van de wereld worden? Ze moeten de problemen in hun land zelf oplossen!

Ons beeld op de vluchteling, en ook de migrant, is doorheen de jaren veranderd. Niet het minst omdat bepaalde politieke partijen er electorale winst uit weten te halen en de gemoederen dus blijven verhitten. Deze passief-agressieve en ongenuanceerde vorm van communicatie, waarbij vluchtelingen en ook migranten worden gecriminaliseerd, tast onze beeldvorming aan en wekt onverdraagzaamheid op, denk maar aan de ouders van Mawda die volgens sommigen zelf schuldig zijn aan de dood van hun eigen dochter, de vraag of een buschauffeur gestraft moet worden omdat hij een vluchteling aanreed, of Liesbeth Homans die verklaart dat de kinderarmoede zo sterk gestegen is door de vluchtelingencrisis terwijl vluchtelingen slechts 0,2% van het armoedecijfer bepalen. Intussen wordt er deze maand in Steenokkerzeel een nieuw gesloten centrum geopend voor uitgeprocedeerde gezinnen met kinderen, waar zij dienen te verblijven vóór hun repatriëring, en dit terwijl België door het Europees Hof van de Rechten van de Mens meermaals op de vingers is getikt wegens het opsluiten van kinderen.

De reden waarom we een omweg neem via de internationale vluchtelingenproblematiek om het uiteindelijk over een inclusief Vlaanderen te hebben, zijn de schadelijke en gevaarlijke waanbeelden die wereldwijd door belangrijke figuren worden geconstrueerd met betrekking tot het voortbestaan van onze natiestaten en onze cultuur. Vele burgers zijn gaan geloven dat migratie en een op solidariteit gefundeerd vluchtelingenbeleid het einde van de welvaartsstaat of zelfs de onderwerping aan de sharia als logisch gevolg zal hebben. In vele hoofden zijn al deze verschillende zaken nu met elkaar verbonden tot één grote mantra. Vluchteling – migrant – profitariaat – sharia – verlies van onze cultuur – terreur – angst.

Eind mei bleek uit een bevraging van het Pew Research Center dat 37% van de Belgen zich vreemde voelt in eigen land. In november 2017 kwam diezelfde denktank met een studie waaruit bleek dat de Belgische bevolking tegen 2050 en bij een gemiddelde migratie (zoals vandaag) uit 15% moslims zou bestaan. Waarom dan die grote vrees voor de invoering van de sharia, rekening houdende met het feit dat slechts een kleine fractie van ‘de moslims’ zelf de scheiding van kerk en staat wil opheffen… De cijfers vertellen duidelijk een ander verhaal dan het heersende politieke discours. Bovendien bespreekt de studie niet het aantal Belgische moslims dat zich vreemde voelt in eigen land… De kloof wordt steeds groter.

Echte Vlaamse waarden

Intussen vergeten wij waarom wij vluchtelingen willen helpen, waarom migranten welkom zijn. We vergeten onze echte Vlaamse waarden: openheid, respect voor minderheden en gelijke rechten – een strijd die ook de Vlamingen hebben gevoerd – en solidariteit.

Dat mensen wanhopig vluchten voor oorlog, dood en armoede, vergeten we. Dat je je lot en dat van je kinderen in de handen van nietsontziende mensensmokkelaars legt op het moment dat je in een gammel bootje stapt, vergeten we. Dat het achterlaten van eigen vaderland, tradities en culturele rituelen voor velen een gedwongen keuze is, vergeten we. Dat veel mensen hun familie moeten achterlaten in barre omstandigheden, onwetend over het verdere verloop van de thuissituatie, vergeten we. Dat economische migranten wegvluchten uit hun land door voortdurende economische uitbuiting met grote winsten voor het Westen en aalmoezen voor de eigen burgers, vergeten we…

En in dat vergeten zijn we blind voor wat zich echt afspeelt, wereldwijd. De politieke beweging die in de naam van Verlichting en democratie net het omgekeerde wil installeren. Een anti-Verlichting die haar wortels heeft in de natiestaat en die de instituten die na de Tweede Wereldoorlog ter bevordering van de menselijkheid en de veilig werden opgericht, nu ten gronde wil richten. De VS stappen uit het klimaatakkoord, het nucleair akkoord en nu ook uit de Mensenrechtenraad van de VN. Onze staatssecretaris voor Asiel en Migratie vindt artikel 3 van de mensenrechten een obstakel voor een efficiënt migratiebeleid. In Oost-Europa schenden dictatoriale regimes de rechten van vluchtelingen zonder enige schroom, …

Of zoals Christophe Busch, directeur van Kazerne Dossin en radicaliseringsexpert, op 25 juni op Knack.beliet optekenen: ‘Het kwade zit hem echter niet in één persoon, ook al heeft een staatshoofd een grote maatschappelijke impact. Het is het gradueel afglijden zelf, de transitie van de massa die des duivels is. Het is een afglijden weg van mensenrechten en in de richting van autoritarisme dat we goed moeten onderkennen. Het is het uiteenvallen van het sociale weefsel in een haast geglobaliseerde wij-zij dynamiek die we moeten vrezen. Zoiets gaat gradueel, soms met bokkensprongen vooruit, dan weer achteruit en opnieuw vooruit.’

Wij moeten aandachtig zijn voor het wereldgebeuren, voor het falende Europa en voor een Vlaanderen dat exclusief wil worden. Haat en egoïsme ontwrichten de wortels van een samenleving en angst lokt meer angst uit in alle aspecten van het leven. Een moraal zonder inclusief denken is nefast voor de ontwikkeling van onze sociaal-emotionele capaciteiten en voor het sociaal kapitaal van een samenleving.

Daarom moeten wij op de juiste manier ageren.

Inclusief

Zij die pretenderen onze waarden, normen en democratie te willen beschermen, vormen door hun discours en politiek juist een bedreiging voor onze rechtstaat en beschaving. Een burgemeester benoemen van vreemde afkomst, is niet voldoende om de inclusie te claimen. Vlaanderen is veel meer dan de navelstaarderij onder de kerktoren. Vlaanderen is een warme en kleurrijke regio, waar de verbeelding, creativiteit, broederlijkheid en vrijheid de overmacht moeten krijgen, en niet de angst.

Ter verduidelijking halen we er een citaat bij van Ernst Bloch, een Duits-Joods neomarxistisch filosoof en atheïstisch theoloog die leefde in de eerste helft van de 20e eeuw. Het citaat luidt: ‘De meest tragische vorm van verlies is niet het verlies van veiligheid; het is het verlies van het vermogen om zich in te beelden dat dingen anders kunnen zijn.’

Die boodschap moeten wij ter harte nemen.

Wat niet betekent dat wij ons moeten laten verleiden tot het andere extreem. We hoeven niet terug te deinzen voor religiekritiek, of religie kritiekloos gaan omarmen als tegenreactie op de verharding in onze samenleving. We moeten de Islampartij niet toejuichen. De vijanden van onze vijanden hoeven niet per se onze beste vrienden te worden. Noch moeten we godsdienst en geloof gaan diaboliseren. Geloof is was het is: men kan er een positieve inspiratie in vinden en een reden om kwaad te doen.

We moeten weg van die polarisering en ons richten op rechtvaardigheid. Want de echte strijd die nu geleverd moet worden, is die van de culturele hegemonie. Wat voor een cultuur willen wij zijn, wat willen wij uitdragen? Zijn wij kinderen van de Verlichting die geloven in democratie, mensenrechten, kinderrechten, welvaart en solidariteit? Willen wij een echt inclusief Vlaanderen, waar nieuwkomers welkom zijn en niet gecriminaliseerd worden alvorens zij een stap gezet hebben op onze grond?

Dit Vlaanderen bestaat al. In de huiskamers van de Brusselaars die de vluchtelingen van het Maximiliaanpark een dak boven het hoofd bieden. Een prachtinitiatief, opgericht door burgers, uit solidariteit en verzet tegen de ontmenselijking van vluchtelingen. Ook elders schieten dergelijke initiatieven als paddenstoelen uit de grond. VZW Humain brengt wekelijks voedsel naar Duinkerke en Calais, Refu interim helpt vluchtelingen naar de arbeidsmarkt, Mondiale Werken in Lier voorziet woningen voor Vluchtelingen, Cine Maximiliaan is een praktijk die ruimte biedt voor creativiteit en kunst voor vluchtelingen. Er beweegt iets in de onderbuik van dit ‘rijke’, warme en kleurrijke Vlaanderen. Net zoals velen zich laten verlammen door angst, zijn er evenveel mensen die erdoor in beweging komen, die zelf het heft in handen nemen.

Als vrijzinnig-humanisten zijn wij de eersten die op de barricaden moeten staan, wij, de voorvechters van de Verlichting, wij, de lansdragers van het rationele denken. We mogen onze verlichte democratie niet laten muilkorven. Daarom roep ik iedereen op om de strijd voor een inclusief Vlaanderen mee te voeren. In het onderwijs, in de gemeenschap, op de arbeidsmarkt, in het culturele leven, in de sport, thuis, op de straat…

En wij nodigen jullie van harte uit om daaraan deel te nemen, te inspireren en na te denken over een nieuwe samenleving waar mensen welkom zijn en angst in de kiem gesmoord wordt door maatschappelijke verbinding.

Dat is óns Vlaanderen.