Na de dood van Yannick Verdyck eind 2022 tijdens een inval van de politie dook het woord libertair op in de media. De Antwerpse goudhandelaar zou via deze ideologie in contact zijn gekomen met gevaarlijke mensen en netwerken (1).

Het woord ‘libertair’ werd daarna in verband gebracht met een hoop moderne politieke scheldwoorden: ‘extreemrechts’, ‘preppers’, ‘gewelddadig’, ‘complotdenkers’, enzovoort. Tijd voor een algemeen overzicht geven van de belangrijkste libertaire principes als antwoord op dat soort beschuldigingen.

Liberaal of libertair?

‘Liberaal’, in de originele betekenis van ‘verdediger van het eigendomsrecht’, wordt tegenwoordig vaak ‘klassiek liberaal’ of ‘libertair’ genoemd. Ik gebruik hieronder de term ‘libertair’ om verwarring te vermijden.

Extreemrechts?

Zijn libertairen extreemrechts? Tijdens de Franse Revolutie stond ‘rechts’ voor behoudsgezind en ‘links’ voor revolutionair. Tegenwoordig definiëren linkse journalisten en sociologen nogal gauw alles wat niet in hun kraam past als ‘rechts’.

Een liberaal, een conservatieve monarchist, een nationalistisch republikein, een religieuze fanaticus: allemaal zijn ze ‘rechts’. De term ‘rechts’ is niet echt meer nuttig om een ideologie te beschrijven.

Tegen de democratie?

Democratie is via het onderwijs en de media uitgeroepen tot het hoogste goed van onze beschaving. Libertairen zijn het daar niet altijd mee eens: als een meerderheid stemt om een minderheid uit te buiten, is dat bijvoorbeeld niet ethisch verantwoord, gewoon omdat ze met meer zijn. Vergelijk het met drie wolven en twee schapen die samen stemmen over wat er op tafel komt. Democratie is enkel aanvaardbaar wanneer de staat niet te machtig is en niet te veel invloed kan uitoefenen op het privéleven van de burgers.

Staatsvijand?

Een libertair kant zich per definitie tegen een overmatige inmenging van de staat in het privéleven (totalitarisme) — democratisch gelegitimeerd of niet — en is in dat opzicht inderdaad ‘staatsvijand’. Ook een democratie kan totalitair worden, en wordt soms ‘tirannie van de meerderheid’ genoemd.

In de reactie op de coronapandemie konden we bijvoorbeeld zien hoe snel sommige vrijheden op de vuilnisbelt kunnen belanden als ze de regering niet goed uitkomen. Enkel een overheid die haar beleid baseert op vrijwillige medewerking van de burgers wordt als ethisch verantwoord beschouwd.

Fascisten?

Fascisme betekende op economisch vlak de invoering van ‘corporatisme’. Dit betekent dat bedrijven niet volledig genationaliseerd werden, zoals in het communisme, maar zij werden via regulering en intimidatie onder druk gezet om te dansen naar de pijpen van de staat. Voor een libertair is dat even verwerpelijk, aangezien het individuele economische keuzes en effectief privébezit onmogelijk maakt. Een libertair ‘fascist’ noemen is dus een teken van grote intellectuele verwarring.

Kapitalisten?

Als voorstanders van privébezit van de productiefactoren zijn libertairen per definitie voor de vrije markt. De meeste libertairen vinden dat wij in Europa niet in een ‘vrije kapitalistische’ economie leven. Door de immense overheidsregulering en belastingdruk ontstaan namelijk foute marktsignalen en daardoor leunt ons systeem voor libertairen meer aan bij het communisme of het fascisme dan bij een echte liberale economie. Een gemengde economie met veel staatsinterventie glijdt volgens hen vanzelf langzaam af richting socialisme.

Een ereplaats in de gedachten van elke libertair krijgen de centrale banken zoals de ECB en de Amerikaanse ‘Fed‘: door het eindeloos drukken van nieuw geld creëren zij instabiliteit in de economie en verstoren daardoor de vrije markt. Economische recessies worden volgens de libertaire Oostenrijkse economische school veroorzaakt door de centrale bank en door overheidsinterventies, en hebben niets te maken met het vaak geopperde ‘uit de hand gelopen, teugelloze kapitalisme’. ‘End the Fed‘ (‘Weg met de centrale bank’) is dan ook een van de grote libertaire leuzen.

Asociaal?

Het standaardargument van socialisten is dat libertairen harteloos zijn en geen rekening houden met de zwakkeren in de samenleving. Libertairen zijn dan weer van mening dat de dure overheidsprogramma’s om armoede en discriminatie uit te roeien meestal hun doel missen en de zaken nog erger maken. Er zijn echter ook meer fundamentele argumenten tegen sociale herverdeling te noemen. Zo beschouwen libertairen het onder dwang geld afnemen van persoon A (stelen, dus) om persoon B gelukkig te maken, als ethisch onverantwoord. Ook al gebeurt het met goede bedoelingen.

Nationalisten?

Als voorstanders van individuele vrijheid steunen libertairen enkel het afsplitsen van groepen mensen indien dat in hun belang is. In dit verband past het onafhankelijkheidsstreven van bijvoorbeeld het Vlaams nationalisme binnen de libertaire traditie. Een doorsnee libertair kant zich dan weer principieel tegen nationalisme als dit gepaard gaat met het van bovenaf opleggen van een ideologie of met andere vormen van staatsdwang.

Gewelddadig?

De libertaire ideologie wordt soms gecondenseerd tot het non-agressiebeginsel (‘non-aggression-principle‘, NAP): het uitoefenen van eender welke vorm van agressie wordt afgekeurd, tenzij als verdediging van eigen lijf en goed. Vrijwillige samenwerking is het ordewoord. Het recht op zelfverdediging wordt in het algemeen wel als fundamenteel beschouwd, alsook het recht van de burger om zich te bewapenen ter verdediging tegen een tirannieke overheid.

Preppers?

Preppers zijn mensen die zich voorbereiden op een catastrofe door zich overlevingstechnieken aan te leren en in sommige gevallen door zich te bewapenen. De libertaire ideeën over zelfzorg en eigen verantwoordelijkheid vallen natuurlijk goed in de smaak bij deze mensen, maar ze blijven een randfenomeen binnen de libertaire wereld.

Complotdenkers?

Libertairen geloven dat de overheid, door schulden te maken en overmatig geld te drukken, de economie ontwricht en economische depressies veroorzaakt. Zij denken dat die depressies de komende generaties zullen opzadelen met de puinhopen van een kapotte economie. De meeste libertairen wijten dit foute beleid echter niet aan een groot complot maar aan de gebrekkige economische kennis van burgers en de onkunde of corruptie van politici.

Conclusie

Mogen de bovenstaande paragrafen interessant zijn voor mensen die zich al een tijd afvragen waar ze die term ‘libertair’ moeten klasseren en wat die allemaal betekent. Voor meer informatie raad ik als zachte introductie de klassieke werken The road to serfdom van Friedrich von Hayek aan (gecondenseerde versie hier gratis te verkrijgen) en het zeer korte en bevattelijke Anatomy of the state van Murray Rothbard (hier gratis te verkrijgen).

(1) Of het hier ging over overmatig politiegeweld of een reële dreiging, is op dit moment nog altijd niet duidelijk.