Nieuw kieswet in Italië: Rosatellum bis

Op 26 oktober werd in de Italiaanse Senaat de nieuwe kieswet goedgekeurd. Daarmee verandert Italië voor de vijfde keer in 25 jaar van kiessysteem. Dit zogenaamde Rosatellum bis, genoemd naar de indiener Ettore Rosato (fractieleider PD in de Kamer), vervangt het Italicum voor de Kamer en het Consultellum voor de Senaat. De nieuwe wet werd goedgekeurd met vijf vertrouwingsstemmingen, maar kreeg naast de steun van de meerderheidspartijen zoals de centrumlinkse Partito Democratico (PD) en de centrumrechtse Nuovo Centrodestra (NCD), ook de goedkeuring van de centrumrechtse Forza Italia (FI), de rechts-populistische Lega Nord (Lega) en de centrumpartij Alternativa Popolare (AP).

De populistische Movimento Cinque Stella (M5S), de nationaal-conservatieve Fratelli d’Italia (FdI) en de kleinere linkse oppositiepartijen stemden tegen. Ook binnen de Partito Democratico waren er enkele kritische stemmen te horen. Uit protest tegen het gebruik van de vertrouwingsstemmingen kondigde PD-zwaargewicht en Senaatvoorzitter Pietro Grasso aan uit de partij te zullen stappen.

Rosattellum Bis

Het nieuwe kiessysteem voorziet in geblokkeerde lijsten. Daardoor kunnen de kiezers niet meer stemmen voor een kandidaat, maar alleen voor een partij of coalitie. Niet de populairste politicus wordt zo verkozen, maar wel diegene die het hoogst op de kieslijst staat. Een duwtje in de rug van de particratie als het ware. Ook wordt een derde van de volksvertegenwoordigers verkozen door middel van het meerderheidssysteem (zoals in Groot-Brittannië), en twee derde door middel van het proportioneel systeem (zoals in België).

Dit gemengd systeem werd al eens in 1993 ingevoerd, beter bekend als het Mattarellum (genoemd naar de indiener van het wetsvoorstel, huidig Italiaans president Sergio Mattarella). In 2005 werd deze kieswet vervangen door het Porcellum (Porco betekent varken, de wet-Calderoli werd namelijk beschouwd als ‘legislatieve zwijnerij’). Daarbij werd er een proportioneel systeem ingevoerd, met een meerderheidspremie voor de grootste partij. In 2014 verklaarde het Grondwettelijk Hof het Porcellum ongrondwettelijk. De toenmalige premier Matteo Renzi (PD) voerde daarom in 2015 het Italicum in. Ook die kieswet werd in 2017 gedeeltelijk ongrondwettelijk verklaard. Zonder het Rosatellum bis zouden er dus vandaag geen wettelijke verkiezingen in Italië mogelijk zijn.

Kiesdrempel

Het Rosatellum-bis voorziet een nationale kiesdrempel van 3%, zowel voor de senaat als voor de kamer. Deze drempel geldt alleen voor de verdeling van de proportioneel behaalde zetels. Voor lijsten van taalkundige minderheden wordt er een uitzondering gemaakt, met een (relatief hoge) regionale kiesdrempel van 20%. Voor coalities geldt daarenboven ook een nationale kiesdrempel van 10% , waarbij ten minste één kieslijst de nationale 3%-drempel moet overschrijden. Voor kandidaten die via het meerderheidssysteem worden gekozen, geldt deze nationale kiesdrempel natuurlijk niet.

Mattarellum

Zoals eerder vermeld, is het Rosatellum bis een afkooksel van het Mattarellum, dat in 1994 voor het eerst werd toegepast (en hierbij de Tweede Republiek inluidde). Bij dit systeem werd 25% van de zetels verdeeld met het meerderheidssysteem en 75% met het proportioneel systeem. Bij het Rosatellum bis verschuift de verhouding lichtjes in het voordeel van het meerderheidssysteem (33% vs 66%), maar blijft de kern proportioneel.

Nieuw is ook de invoering van vrouwenquota. Maximum 60% van de kandidaten en de lijsttrekkers moet van één van beide geslachten zijn in beide systemen. Nog een belangrijk verschil met het Mattarellum is ook dat het onmogelijk wordt om een stem uit te brengen op twee verschillende kieslijsten. Daardoor wordt de vrijheid van de kiezer beperkt om te stemmen voor een andere kieslijst (voor de proportioneel te verdelen zetels) dan die van de meerderheidskandidaat. Daarenboven mag maximum 60% van de kandidaten en de lijsttrekkers in de kieslijsten van één van beide geslachten zijn.

Kritiek

De kritiek op de nieuwe kieswet concentreert zich vooral op twee zaken: de kiesdrempel en de geblokkeerde lijsten. Door de kiesdrempel dreigen de kleine partijen te verdwijnen uit het parlementaire halfrond. Dit is positief voor de bestuurbaarheid van een land dat meer partijen telt dan volksvertegenwoordigers. De geblokkeerde lijsten daarentegen beperkt de keuze van de kiezer om zijn voorkeur uit te spreken voor een kandidaat. Dit versterkt de macht van de partijen, en partijvoorzitters, over de samenstelling van de lijsten en dus het parlement. De wet zal nu worden ondertekend door de Italiaanse president Mattarella. Daarna wordt het afwachten op het oordeel van het Grondwettelijk Hof. Hopelijk heeft het Italiaans parlement deze keer wel goed haar werk gedaan.