Objectiviteit is het eerste oorlogsslachtoffer

Media en politiek struikelen over elkaar in verontwaardiging en emotie. Maar moeten we na de eerste verontwaardiging ook niet de rationaliteit laten spreken? Moeten we niet proberen objectief te bekijken waarin we terecht gekomen zijn? De democratie is er meer mee gebaat.

Terughoudendheid is een mooie deugd

Terughoudendheid is een mooie deugd, ze is niet iedereen gegeven. Meesurfen op de golven van publieke verontwaardiging en emotie, dat doet het beter. Maar is het ook beter? Is het niet de taak van een journalist om vraagtekens te plaatsen of om te proberen rustig te blijven en het overzicht te houden?

Wat hebben we aan angstjournalistiek met een foto van een atoombom boven Brussel? Niets. Gelukkig is de mediakritiek in Vlaanderen een onbekende discipline. Iedereen doet maar. Ongestoord. Zo probeert elk medium het ander te overtreffen in emotie en grote woorden. Goed er zijn uitzonderingen. Gelukkig. Maar wat brengt een volgende Vlaamse Oekraïner met hetzelfde verhaal dat hij/zij het thuisfront niet meer kan bereiken nog bij?

Politici moeten koel blijven

Hetzelfde geldt voor politici. Over elkaar struikelen om toch maar het meest wapens te kunnen leveren. Het is goed dat ze geleverd worden, je kan Oekraïne niet uitnodigen tot Europa en dan in de steek laten. Maar moet dat echt met de fanfare voorop? Iemand moet toch begrijpen dat dit het conflict niet luwt. We sturen materiaal om Russische soldaten te doden, tot vliegtuigen toe en we smeren dat breed uit in de media.

Een politicus moet het brede conflict in de gaten houden in plaats van te mikken op de publieke opinie. Dat grote uitspraken komen uit verontwaardiging kan enkele uren na de inval. Tot daar. Maar een staatsman weet zich te beheersen. Die blijft kalm in crisissituaties. Na enkele uren mag de ratio terugkeren. Oekraïne steunen is één ding. Het hele Europese continent in een oorlog trekken is iets anders.

Publiek klimaat

Het probleem is dat er op den duur een klimaat ontstaat in het publieke debat waarin enig voorbehoud verdacht is. Iedereen die voor terughoudendheid pleit is dan een Poetin-fan. Ik ben dat niet. Vorige week nog hield ik hier een pleidooi om ver van Poetin weg te blijven, ook voor conservatieven. Poetin is een probleem, niet de oplossing, zelfs al deel je enkele ideeën met hem.

Maar het publieke gevoel verhindert vragen bij allerlei uitspraken. Het idee om Russisch gas niet meer te gebruiken moet een geopolitiek wapen zijn. Maar zijn gasexporteurs Qatar, Algerije en Azerbeidjan echt wel mensenrechtenalternatieven voor Rusland? Een mens moet ergens redelijk blijven. Op de Democracy Index staan ze respectievelijk omschreven als autoritair, autoritair en autoritair. Qatar steunt wereldwijd de islambroeders en buitenlandse arbeiders worden er als slaven behandeld bijvoorbeeld. Welk probleem los je hiermee op?

EU raadt meer EU aan

Dan zijn we bij de EU. Daar wordt een crisis nooit verspild. De oplossing van de politieke EU-leiders op de oorlog in Oekraïne is de oplossing die ze voor elke crisis hebben: meer EU. Deze keer menen ze, voluntaristisch surfend op de emotionele uitbarstingen van verontwaardiging, een serieuze stap vooruit te kunnen zetten: een EU-leger! Ja, zelfs de onmiddellijke uitbreiding van de EU met Oekraïne wordt openlijk uitgesproken.

Maar de EU-commissarissen en hoge vertegenwoordigers spreken voor hun beurt. Ze maken gebruik van een crisis om hun politieke voorkeur door te duwen. Dat is politiek, dat weten we. Maar het is aan journalisten om daar vragen bij te stellen, niet enkel om daar verslag van uit te brengen. Een EU-leger, hoe wordt dat georganiseerd? Wie heeft het hoogste commando? Het zijn politieke standpunten waarover in de EU geen eensgezindheid is.

Hetzelfde met de uitbreiding van de EU. Of zijn we vergeten dat op 6 april 2016 in een referendum de meerderheid van de Nederlanders zich uitsprak tegen het Associatieverdrag met Oekraïne? Het politiek draagvlak is bedenkelijk. Er zal tijd, onderhandelingen, een plan en een visie nodig zijn. Maar goed, EU-kritiek is in Vlaanderen ook geen veel beoefende discipline.

Oekraïne

Oekraïne is vandaag een slachtoffer. En de slachtoffercultuur van vandaag brengt dan mee dat elke kritiek moet verstommen. De invasie had nooit mogen gebeuren, maar het slachtoffer is niet onbesproken. Nemen we met Oekraïne in de EU een land op dat in de Democracy Index een ‘hybride regime’ wordt genoemd? Al gaat het met de democratische gezondheid in stijgende lijn de jongste jaren, Oekraïne is geen ‘volledige democratie’, zelfs geen ‘gebrekkige democratie’. Het is geen nazi-regime, maar een goed draaiende democratie is het volgens internationale waarnemers ook niet.

Hetzelfde geldt voor de president Zelensky. Ook hij is slachtoffer en ondertussen zowat heilig verklaard. Zeker nadat hij nu al verschillende keren aan een aanslag ontsnapt zou zijn. Volodomir Zelensky bestormde als selfmade mediaman/acteur het politieke toneel in 2019. Zijn belangrijkste politieke programma was een einde maken aan de corruptie. Dat lukt maar mondjesmaat. Waardoor zijn populariteit snel afbrokkelde. Die populariteit groeide niet nadat hij genoemd werd in de Pandora papers, een wereldwijd onderzoek naar het parkeren van geld weg van de fiscus in belastingparadijzen. Zoals elke politicus had hij daar een uitleg voor.

Geen messias

Zelensky is geen bandiet, geen Messias, maar de president van zijn land die ons nu, als acteur, meesterlijk bespeelt. Dat is zijn goed recht, zijn plicht zelfs, maar wij moeten daarbij het hoofd niet verliezen.

Terughoudendheid is een mooie deugd. De NAVO en de EU hebben nu al meer dan 70 jaar vrede gebracht in onze contreien. We moeten ervoor zorgen dat die bondgenootschappen nu geen domino-effect creëren naar een groot Europees of zelfs wereldwijd conflict. Zoals in 1914. Misschien moeten we rationaliteit, objectiviteit en terughoudendheid als ‘Europese waarden’ in ere herstellen.