Verander eerder het publiek dan het onderwijsprogramma

In de herfst van 1968 doceerde ik voor het eerst aan een Amerikaanse universiteit.  Toen de puntenlijst ad valvas werd opgehangen kreeg ik het bezoek van een woedende student: ‘Ik ben zwart.  Jij hebt mij voor deze cursus 5/20 gegeven. Dus ben jij een racist!’ Ik had die zomer in Mississipi en Alabama deelgenomen aan de Civil Rights beweging en voelde me helemaal niet aangesproken. Wel aangeslagen. ‘Oké, als jij er zo over denkt zullen we je examenblad nog eens grondig nakijken. Jij brengt mee wie je wil om dit te controleren, desnoods de leiders van de Black Panther Party. Indien ik je voor dit examen meer dan 5 punten zou gegeven hebben, dan zou ik pas een betuttelend racist zijn. Maar ik ben wél bereid om jou en anderen die dit willen gratis bijlessen te geven, want die heb je blijkbaar nodig.’

USA

Waarmee ik alleen maar wil zeggen dat er inderdaad individuele leerlingen/studenten en sociale groepen zijn die jammer genoeg met een serieuze handicap moeten beginnen. Dan heb je maar twee logische opties: of je past de programma’s aan zodat iedereen makkelijker kan volgen, of je besteedt meer aandacht en tijd om wie dit nodig heeft een eerlijker kans te geven. Het was in de VS de periode van de Headstart-programma’s, waarin kinderen uit kansarme milieus (waarvan, tussen haakjes, de meerderheid blanken waren) een extra steun kregen vanaf het kleuteronderwijs, zodat ze de lagere school op hetzelfde niveau konden beginnen.

Het was ook de tijd waarin de ‘sociale mix’ van hogerhand opgelegd werd en kinderen uit de getto’s onder politiebegeleiding naar prestigieuze blanke scholen en, omgekeerd, kinderen uit de welvarende blanke buitenwijken naar scholen in de getto’s werden gebust. Dat mislukte, omdat niemand daar klaar voor was: razende blanke ouders vielen de agenten en buschauffeurs aan met de speerpunten van hun Amerikaanse vlaggenstokken – de beelden zijn op Youtube te zien — terwijl zwarte, Mexicaanse en Portoricaanse ouders voor de veiligheid van hun kinderen in dat hun vreemde blanke milieu vreesden.

Wat wél hier en daar succes had, waren de zogenaamde pilot schools, scholen met een uitstekend leraarskorps en veeleisende programma’s die zowel in de buitenwijken als de getto’s werden opgericht en die kinderen uit alle milieus aantrokken. We weten dat dergelijke programma’s, waarmee president Lyndon B. Johnson in feite de beloften van de populaire John F. Kennedy trachtte te realiseren, onder Richard Nixon en diens neoconservatieve opvolgers werden afgeschaft. Ze hebben echter wel degelijk bestaan en zijn in die korte periode relatief succesrijk geweest.

Onderwijs in Vlaanderen

Om deze historische experimenten en voorbeelden nu op de toestand in Vlaanderen vandaag toe te passen. Ik denk niet dat de blanke ouders die voor de schoolpoorten kamperen vooral een ‘blanke’ school voor hun kinderen willen, maar wel een school die volgens hen en de publieke opinie kwalitatief hoog scoort. Je kan het die ouders niet kwalijk nemen. Je kan kinderen uit de binnenstad niet zomaar met bussen en onder politiebegeleiding – er zijn sowieso genoeg agenten en soldaten op straat – naar Grimbergen of Sint-Martens-Latem brengen en omgekeerd.  Maar je kan er wél voor zorgen dat de beste voorbeelden (good practices heet dat vandaag) uit prestigieuze colleges en gemeenschapsscholen naar die binnensteden verhuize. Verminder de kwaliteit niet, maar zorg ervoor dat alle kinderen echt gelijke kansen krijgen. Desnoods, en dat zal wel vaak het geval zijn, met extra lessen en extra inspanningen van de leerkrachten (en de overheid).

We kunnen daarmee op vrijwillige basis beginnen en onderweg van onze fouten leren. Wie beweert dat dit dagdromen zijn en dat ik het engagement van onze leerkrachten zwaar overschat kent de onderwijswereld niet.

Humaniora

De Italiaanse filosoof en links activist Antoni Gramsci schreef in de gevangenissen van Mussolini, dat er nooit een waarachtige democratische en socialistische maatschappij zou ontstaan, zolang niet de kinderen uit de arbeidersklasse een klassieke Latijns-Griekse humaniora hadden kunnen volgen, want tot nog toe waren deze prestigeprogramma’s het circuit voor de toekomstige economische, culturele en politieke leiders van de maatschappij geweest.

Vandaag en hier hoeft dat niet langer Latijns-Grieks te zijn, maar de bedoeling is duidelijk: de ongelijkheid van kansen begint waarschijnlijk meestal thuis, maar het onderwijs is de noodzakelijke fase waar dit kan en moet opgevangen worden. Niet door de eisen te verminderen, maar door ervoor te zorgen dat iedereen die wil aan deze eisen kan voldoen. Naast die woedende zwarte student had je in die tijd al hoog opgeleide zwarten als Coretta Scott, de latere vrouw van Martin Luther King, en Angela Davis, die toen bij Herbert Marcuse doctoreerde. Zij  en vele anderen zetten met succes de traditie van zwarte pioniers als Booker T. Washington en W. E. B. Dubois voort.

Misschien kunnen we, in alle bescheidenheid, af en toe iets erg waardevols uit de Verenigde Staten en andere niet-Europese culturen leren. Wat zei Vermeylen nu ook weer ongeveer: ‘wees nieuwsgierig en kritisch wereldburger om volwassen Vlaming te worden’?