Oostenrijk blijft zijn zin doen

Oostenrijk kwam in tegenstelling tot de meeste andere West-Europese landen pas in 1995 bij de Europese Unie. Het neutrale land schoof als voormalige keizerlijke grootmacht in Midden-Europa als een koele minnaar bij de statenbond mee aan tafel. De EU fungeert voor haar vooral als een interessante brug naar haar traditionele hinterland.

Al amper enkele jaren na de toetreding kwam er in 2000 een kink in de kabel na de Europese sancties bij de start van Jörg Haiders FPÖ in de regering-Schüssel. Oudere lezers herinneren zich wellicht nog het advies van vader Michel om vooral niet meer in Oostenrijk te gaan skiën. Ondertussen zijn er alweer heel wat jaren overheen gegaan, maar ook de Europese verkiezingen van 26 mei aanstaande worden onbewust nog steeds overschaduwd door de hardleerse houding van Europa’s wijzen uit die tijd.

Ter herinnering: de wake-upcall van 2016

Sinds de uitnodiging van Angela Merkel met haar ‘Wir schaffen das’ doorkruisten eind 2015 honderdduizenden transmigranten Oostenrijk om verder naar het beloofde Duitsland door te stoten. De Weense grote coalitie uit sociaal- en christendemocraten moest lijdzaam toezien hoe ze steeds verder de controle over haar grondgebied verloor.

Bij de presidentsverkiezingen van 2016 presenteerde de kiezer de rekening: beide kandidaten uit de ‘grote coalitie’ kwamen bij de eerste ronde op amper 11%. Een vernietigende nederlaag dus. Als sterkste oppositiekandidaat kwam voor de uiterst rechtse FPÖ Norbert Höfer met 35% op de eerste plaats. Hoewel oud-partijleider van de groenen Alexander Van der Bellen de tweede plaats een straatlengte dieper met slechts 21% bekleedde, won laatstgenoemde door een monsterverbond van nagenoeg alle andere partijen toch nipt de tweede ronde. Door onregelmatigheden bij die verkiezingen kwam er op zijn Oekraïens nog een derde ronde aan te pas die Van der Bellen nogmaals voor zich kon beslissen.

De politieke verhoudingen waren in de Alpenrepubliek nu drastisch gewijzigd. Ten eerste haalde FPÖ had met haar kandidaat Höfer in die derde ronde voor het eerst 49% van de stemmen. Weliswaar niet genoeg om te winnen, maar ongezien veel en niet zomaar naast zich neer te leggen. Ten tweede behaalde Van der Bellen, die als groene oppositieleider de decennia daarvoor nooit meer dan rond de 10% bereikte, de absolute meerderheid.

De heropstanding van christen- en sociaaldemocraten

Met die desastreus verlopen presidentsverkiezingen lagen de oude sociaal- en christendemocraten gedemoraliseerd in de touwen. De sociaaldemocraten van de SPÖ trokken razendsnel hun conclusies en wisselden meteen hun bondskanselier. Het waren immers presidents- en geen parlementsverkiezingen geweest dus konden ze nog twee jaar verder regeren en doorstarten. Ze stuurden Christian Kern in het veld die zowel nieuwe regeringsleider als partijleider werd. Kern nam een heel sterke start en nam zijn SPÖ stevig bij de teugels. In de opiniepeilingen kwam de partij verrassend snel weer op haar positieven.

Bij de christendemocraten van de ÖVP lag het anders. Daar rommelde de chaos van 2016 heel lang door en kon ze in tegenstelling tot de SPÖ maar geen tweede adem vinden. In de lente van 2017 gaf ÖVP-partijleider Mitterlehner ontmoedigd op. De 31-jarige ÖVP-minister Sebastian Kurz was al maanden daarvoor bezig de poten onder de stoel van zijn baas Mitterlehner weg te zagen en was daarin nu geslaagd. Als minister voor Integratie had hij hoge ogen gegooid door Merkel voor het blok te zetten en de Balkanroute te sluiten. Uiteraard toonde Kurz nu openlijk belangstelling voor het claimen van het ÖVP-voorzitterschap. De gewiekste wonderknaap stelde daarbij zijn partij als voorwaarde, de zaak alleen te willen gaan leiden indien alle regionale ÖVP-kopstukken zich openlijk achter hem zouden scharen. Door de wijze waarop hij die putsch doortrok, dwong hij niet alleen binnen de ÖVP maar in heel Oostenrijk respect af. Met die move schoot de ÖVP op een paar maanden tijd in de peilingen met forse 10% omhoog en kwam zelfs op de eerste plaats te staan. De golf ging zelfs nog verder en bij de vervroegde verkiezingen van oktober 2017 beloonde de kiezer Kurz voor zijn gok met het bondskanselierschap.

Zoals zijn mentor Wolfgang Schüssel in het jaar 2000 koos Kurz de FPÖ als coalitiepartner. De SPÖ van Christian Kern verdween naar de oppositiebanken. Toch was Kern erin geslaagd zijn partij nog wat extra stemmen te doen winnen en niettemin 27% binnen te halen. Een puik resultaat voor de sociaaldemocraten en in schril contrast met de pandoering voor SPD´er Schulz in buurland Duitsland en de decimering van de Nederlandse PVDA of de Franse PS. De groenen kwamen er bij die stembusgang niet meer bij te pas: door een afscheuring van dissident Peter Pilz haalden ze niet eens de kiesdrempel van 4% meer en verdwenen uit het parlement.

EU-verkiezingen

De komende stembusslag in mei voor het Europees Parlement zijn daarom uitsluitend vanuit die achtergronden te begrijpen. Echt Europese thema´s spelen in Oostenrijk amper een rol. Voor veel Oostenrijkers is de EU simpelweg eerder probleem dan oplossing bij echt levensbelangrijke vraagstukken. Er wordt daarom nu vooral gekeken of de regering-Kurz haar resultaat uit de nationale verkiezingen van twee jaar geleden zal kunnen behouden. De EU-verkiezingen zijn in dat licht dus als een veredelde opiniepeiling voor Kurz te zien. De kaarten liggen ook deze keer goed voor hem en zullen zijn regeringswerk verder stabiliseren. Oostenrijk zal pro forma een loyale bondgenoot onder de EU-landen blijven. Voor de rest doet het land gewoon zijn zin: liefkozingen met Rusland, handjes schudden met Hongarije en vooral niet al te veel reclame maken voor een verdere intocht van nieuwe door- en instromers uit het Midden-Oosten.