Optima is ook het failliet van de pers

Eerlijk is eerlijk: de pers spaart de SP.a niet in de nasleep van het Optima-fiasco. Met name De Morgen verdient krediet voor de kritische stukken van de afgelopen week. Ook Het Laatste Nieuws spaart de roede voor de roden niet. Al doet het ondertussen een beetje vertrouwd aan. De Vlaamse pers staat altijd klaar om de levieten te lezen aan zondaars die tegen de lamp gelopen zijn. De dag nadat er in Vlaanderen een schandaal aan het licht komt, staat er in elk dagblad wel een donderpreek. Alleen een beetje jammer dat het zelden tot nooit onze media zelf zijn die de schandalen bovenspitten. De kaartenhuisjes moeten al vanzelf in elkaar storten, voor het echt wordt afgedrukt in de krant. 

In een betere wereld zou een luchtbel als Optima veel sneller doorprikt worden door kritische journalisten. In het geval van Optima waren daar trouwens meer dan genoeg aanwijzingen voor. Er waren indicaties van malversaties, insiders wisten dat lang niet alles pluis was, tientallen hooggeplaatsten hebben geweten dat de overname van Ethias niet helemaal kosher verlopen is. Met een beetje onderzoeksjournalistiek hadden kranten Optima ten val kunnen brengen – nu werd dat overgelaten aan het Gentse kliekje zelf. Een belangrijke conclusie van de Optima-affaire is dat schaamteloze smiechten als Jeroen Picqueur zich bijzonder veel kunnen permitteren in dit land. Een beetje charlatan kan het journalistieke heir moeiteloos overbluffen. Tot het geld echt helemaal op is. 

Daniël in de leeuwenkuil

Het was Daniël Termont die deze week onbedoeld illustreerde hoe onschadelijk de Vlaamse pers meestal is. De Gentse burgemeester vertrouwde op zijn volkse charme om alle kritische vragen over zijn band met Optima in de kiem te smoren. Met een videoboodschap op Facebook richte hij zich rechtstreeks tot de burgers. Een communactiestrateeg als Daniël Termont denkt daar goed over na en wikt zijn woorden zorgvuldig. Net daarom is het zo opvallend dat Termont met zoveel bravoure leugens poneerde die heel eenvoudig te doorprikken waren. Blijkbaar kwam het bij Termont gewoon niet op dat journalisten hem weleens in het openbaar zouden durven tegenspreken als hij beweerde dat hij zijn verhaal maar niet kwijt kreeg in de pers. Blijkbaar gokte mijnheer de burgemeester nogal brutaal dat niemand een kijkje zou nemen op de site van de Stad Gent toen hij poneerde dat er geen band was tussen zijn stadsbestuur en de louche bank. Blijkbaar ging dit sp.a-kopstuk er voetstoots van uit dat hij de boot van Jeroen Picqueur een beetje kon weglachen en dat niemand dan het bootbezoek in Cannes zou opduikelen.

Termont is geen uil: hij is gewoon een populaire baron die al jaren geknuffeld wordt door journalisten en bijna nooit een kritische vraag voor de voeten geworpen krijgt. Dan gaat ‘de tweede beste burgemeester van de wereld’ echt geloven dat hij zich alles kan veroorloven. Waarom zou je kijken op een leugentje meer of minder, als je toch nooit gebeten wordt door tandenloze journalisten? Termont schept nota bene al jaren in het openbaar (ook in interviews) op over zijn uitstekende contacten met het Gentse zakenleven, en hoe hij alles geregeld krijgt. Jezelf profileren als pragmatische ritselaar en er nog applaus voor krijgen ook: Daniël Termont was jaren onaantasbaar. Het moet deze week een schok geweest zijn dat al die poeslieve journalisten plots veranderd waren in woeste leeuwen, die lelijk uithaalden. Aan het begin van de week dacht Termont nog dat hij alle mijnen op zijn pad onschadelijk kon maken door ze af te doen als vileine valstrikken van de N-VA. Ondertussen blijkt het zelfs voor de superburgemeester toch niet meer zo eenvoudig. 

Verachtelijke verwaarlozing

Vlaamse politici zijn niet bang van journalisten, omdat ze weten dat hun stinkende potjes in 9 van de 10 gevallen gedekt blijven. Onderzoeksjournalistiek bestaat amper nog in Vlaanderen. Media brengen amper schandalen aan het licht. En als dat wel nog eens gebeurt, dan is dat vaak alleen te danken aan internationale samenwerking. Affaires als LuxLeaks en PanamaPapers kwamen alleen naar boven door het werk van hackers en buitenlandse journalisten, die hun informatie deelden met een aantal Vlaamse collega’s. Onze eigen media zullen dictators beleefd blijven aanspreken met ‘president’ tot op de dag dat die tiran verjaagd wordt door de eigen burgers. Net zo is de grootste Gentse snoever een ‘respectabel zakenman’ tot op de dag dat de boeken neergelegd worden. Eerzame uitzonderingen – we moeten hier Rik Van Cauwelaert bij naam noemen – bevestigen slechts de trieste regel. 

We moeten dit vooral de VRT aanrekenen. Doorbraak is een armlastig medium dat de financiële spankracht ontbeert om aan onderzoeksjournalistiek te doen. De kranten gaan door woelige en precaire tijden, die ook al niet veel marge laten voor tijdrovende projecten. Alleen de Vlaamse openbare omroep beschikt over een redactie van letterlijk honderden journalisten en redelijk ruime budgetten. Kritische onderzoeksjournalistiek zou een kerntaak van de publieke omroep moeten zijn. In realiteit loopt de VRT ook maar wat de waan van de dag achterna en wordt aan de Reyerslaan amper een beter (vaak een slechter) journaal gemaakt dan aan de Medialaan in Vilvoorde. De prille aanzetten tot veelbelovende onderzoeksjournalistiek bij de VRT zijn neergeknuppeld door gewezen hoofdredacteur Luc Rademakers, die met het kaltstellen van Wim Van den Eynde en Luc Pauwels een afschrikwekkend voorbeeld heeft gesteld voor elke werknemer die het nog eens in zijn hoofd haalt om aan de poten van een Keizer van Oostende te gaan zagen. (Het is in dat opzicht begrijpelijk dat de beerput van Optima niet gelicht is door een ambtenaar-journalist van de VRT: je riskeert er op die redactie je job mee). 

Dit is niet alleen een Vlaams probleem. De Nederlandse internetondernemer Alexander Klöpping liet onlangs in Vrij Nederland een snoeiharde kritiek op de Nederlandse publieke omroep optekenen: 

‘Het is treurig dat de NOS zo weinig toevoegt. Voor een organisatie waar zoveel geld heen gaat en die zoveel nuttige onderzoeksjournalistiek zou kunnen doen waar bij andere media geen geld voor is. In plaats daarvan willen ze het liefst Hart van Nederlandje spelen en vertellen dat het mooi weer is en de mensen buiten liggen, dat de files lang waren en dat de treinen niet reden. Ik veracht dat’. 

Klöpping is een van de oprichters van Blendle, een internetplatform dat lezers de mogelijkheid biedt om de interessantste artikels uit verschillende publicaties te plukken. Misschien is het wachten tot Blendle echt doorbreekt, vooraleer de Vlaamse media de schop onder hun gat krijgen die ze nodig hebben om opnieuw relevante stukken te schrijven. Dan krijgen we in Vlaanderen misschien kranten die het nieuws maken in plaats van het alleen maar te becommentariëren.