Over de verdere teloorgang van het onderwijs

Onlangs werd de discussie over de staat van het onderwijs geopend. Een zeer ervaren MBO-docent die mijn artikel las, maakte de volgende doorsnede. Een kleine minderheid van de studenten is doelbewust en inhoudelijk gedreven. Dan is er een grote meerderheid — de ‘petjesgroep’ die ik in mijn bijdrage kenschetste.

Tot slot is er een grote minderheidsgroep: dit zijn de studenten die zich eigenlijk te goed voelen voor MBO en erop neerkijken. Zij menen dat ze ’toch wel HBO gaan doen’ — ze zijn daarom slecht gemotiveerd tijdens stages (MBO is Middelbaar Beroepsonderwijs en HBO is Hoger Beroepsonderwijs).

‘Ik eindig toch niet in de verkoop’, zo denken deze mensen dan. Maar zelfs als ze doorstromen naar het HBO, dan belanden velen naderhand alsnog in een MBO-functie. Zodoende hadden ze er veel aan gehad, als ze zich ook op het MBO goed hadden ingezet. Hun mentaliteit leidt daarom tot verspilling van potentieel. Hier komt nog bij dat uit cijfers blijkt dat zo’n kwart van die MBO-instromers binnen korte tijd weg zijn op het HBO, en ook daarna vallen er nog velen af.

Perverse prikkel

In Nederland tellen scholen hun leerlingenaantal op 1 oktober — dat geven zij door aan Den Haag en dan komt het geld. Dit is een perverse prikkel om studenten toe te laten, waarvan tevoren vaststaat dat zij het niet gaan halen. Echter zo lang mensen hun geld vangen en hun lesjes afdraaien, zal dit in onderwijsland zo doorgaan.

De genoemde docent had het aan het begin van zijn onderwijsloopbaan nog meegemaakt, dat er leerlingen instroomden vanuit het Kort Voorbereidend Beroepsonderwijs. Dit werd samengevoegd met het MBO, vanuit het idee dat iedereen moest leren: de linkse pedagogiek waarbij men geen beperkingen benoemt maar ‘in kansen denkt’.

De docent zag echter hoe collega’s steeds meer van deze instromers naar de gang lieten verdwijnen. Dit was namelijk de enige manier om nog orde te houden in de klas. ‘Leerlingen liepen op een zeker moment met stalen kasten te sjouwen op de gang, omdat er domweg geen plaats voor hen was in de les. Ik was niet de enige die dit zag‘ aldus de genoemde docent.

Hangjeugd huisvesten binnen de schoolmuren

Op deze wijze kwamen deze leerlingen niet ver in het onderwijs — ze verdwenen al snel van school. Juist toen zette het fenomeen van de hangjongeren op: winkeliers en dagjesmensen hadden er last van, het probleem werd aangekaart in Den Haag. Daar kwam toen een deal uit tussen topambtenaren de grote onderwijsdirecteuren. Alles was geoorloofd, zolang dit volk maar binnen de schoolmuren werd gehouden.

Met een beroep op ‘maatschappelijke vorming’ werden daar nog onderwijspsychologen, coaches en maatschappelijk werkers aan vastgeplakt. Hadden die beroepsgroepen ook weer werk. Het werd een heel circus — jaarlijks verslindt dit miljarden euro’s. Onze maatschappij is domweg niet in staat om onder ogen te zien dat er een aanzienlijke groep is, die nooit een economische bijdrage zal leveren. En die nooit — nog zacht uitgedrukt — break even zal draaien. Maar waar wel een hele industrie rond is opgebouwd, aangedreven door perverse prikkels.

Mantel der liefde met hallucinante gevolgen

Men bedekt dit alles met de mantel der liefde, wat leidt tot hallucinante taferelen. Een jongedame uit een nuchter middenklassengezin liep stage op een school van de omschreven soort. Op het einde van de dag sloot de lerares af met een compliment dat er ‘productief was gewerkt’ en ze prees de goede sfeer. De realiteit was dat studenten elkaar bekogelden met scharen. Het is belangrijk om deze verhalen in kaart te brengen: dit zijn vaak de mensen zijn die zich uit angst voor baanverlies niet kunnen uitspreken. Hierom ben ik een crowdfunding gestart, inclusief korte video ter toelichting.

Een basisschool lerares benoemde de invloed van ouders. Een moeder bracht haar kind naar school met de mededeling dat hij alleen vis en kip mocht eten maar geen vlees, ‘wegens de verschrikkelijke bio-industrie’. De docente antwoordde: ‘Groeien kippen dan aan struiken?’ Op het einde van de lesdag zet de hele klas samen de stoelen op tafel, zodat er effectiever kan worden gestofzuigd door de schoonmaakdienst. Een meisje liep snel weg en werd door de juf teruggehaald. Direct stormde haar woeste vader in trainingspak naar binnen, die op een agressieve wijze verhaal kwam halen.

‘Blue pill’ om de chaos niet te zien

Wat opvalt is dat deze laatste verhalen komen van onderwijzers die ondertussen zelf kinderen hebben en hierdoor hun baan met meer realiteitszin doorzien. Ik ken de onderwijswereld door en door — tijdens hun opleiding waren ze nog stevig aan de blue pill. In de ontkenningsmodus zeg maar, zoals de lerares die een compliment geeft aan het einde van een lesdag waar leerlingen elkaar met scharen bekogelden. Veel docenten gebruiken antidepressiva en stressverlagende middelen om de dag door te komen — dat is geen geheim.

Terug nu naar die oude, bijna pensioengerechtigde docent. Hij zag het onderwijs tijdens zijn loopbaan veranderen. ‘Ik stel altijd al de vraag: “Wie ben je en wat kom je doen?”. Vroeger hoorde ik dan dat een leerling de zaak van zijn vader wilde overnemen. Vandaag krijg ik vage antwoorden zoals: “Ik moet iets studeren en dacht aan handel, daar kan ik vast wel wat mee, een beetje hosselen”.’ Er was ook nog een tussenstap, vertelt de docent. De leerlingen die aangaven dat hun vader elke week tachtig uur werkte, en dat ze hun eigen toekomst anders zagen.

‘Meer praktijk voor de klas’

Niet alleen de leerlingen gaan achteruit, maar ook de collega’s. De automatisering verving vroeger spierkracht, in de zin van minder handen aan de lopende band. Vandaag wordt ook de denkarbeid weggevaagd, zoals loketpersoneel en investeringsadviseurs. ‘Omdat er niemand meer voor deze klassen wil, worden deze types aangetrokken om te doceren. “Er moeten meer praktijkmensen voor de klas staan!”, zo brengt het schoolmanagement dat dan. Maar er zit een cynische werkelijkheid achter. Iemand die hippe sportschoenen verkoopt, moet zelf hip en jong zijn. Op mijn onderwijsinstelling belandt een schoenenverkoper na zijn dertigste voor de klas.’

Zodoende ontstond op veel opleidingen een cultuur waarin tijdens lessen vooral video’s van YouTube worden afgedraaid, om de boel rustig te houden terwijl leerlingen met hun telefoons bezig zijn. Sowieso kunnen we de vraag stellen of veel MBO-opleidingen überhaupt nog levensvatbaar zijn. Zou een opleiding ‘webshopbeheer’ tegenwoordig niet zinniger zijn dan een opleiding ‘detailhandel’?

Let wel dat er tot nu toe nog niets is gezegd over kennisoverdracht als kernpunt van onderwijs. Alleen al met de disciplinaire voorwaarden, komt het (in West-Europa) nooit meer goed. Dit zal de vlucht naar elite-vormen van onderwijs slechts versterken, voor wie zich deze uitweg kan veroorloven. Het laatste sluit aan bij het steeds minder meritocratische karakter van onze maatschappij.