Overbevolking leidt naar een onleefbare wereld

De wereldbevolking neemt alsmaar toe. Op de voortplanting staat van nature geen rem en ze kan dus exponentieel zijn. Maar onze natuurlijke bestaansmiddelen zijn wel beperkt en eindig. Dat schreef Thomas Malthus al in 1798.* ‘Sommigen denken dat hij maar op één vlak fout zat, namelijk dat hij te vroeg gelijk had,’ zegt de Franse filosoof Alain de Benoist met wie we hier eerder al kennismaakten. In het gesprek hierna gaat het specifiek over populatie.

__________

Pauwels: Staat er echt onheil voor de deur?

De Benoist: Eens voorbij een bepaalde drempel brengt iedere toename een ‘kwalitatieve sprong’ mee die zichtbaar wordt in een wijziging van de aard. Zoals iedereen weet neemt de wereldbevolking stelselmatig toe. Belangrijker nog is dat die toename altijd maar sneller verloopt. Rond 1700 had de Aarde minder dan 700 miljoen menselijke bewoners. In 1900 waren het er 1,6 miljard. Tegenwoordig worden er per dag 250.000 mensen geboren en hebben we de 7,7 miljard mensen overschreden.

Voor het einde van deze eeuw lopen de gemiddelde schattingen op tot twaalf miljard en de hoge tot ongeveer zestien miljard. Natuurlijk kan men eindeloos blijven discussiëren over het aantal tweevoeters dat op deze planeet kan leven. De enige zekerheid is dat er een limiet bestaat: zoals er geen onbeperkte materiële groei kan bestaan binnen een beperkte ruimte, zo kan ook de bevolking niet onbeperkt blijven toenemen op een gelimiteerde oppervlakte.

Ongelukkigerwijs leven wij in een tijdperk dat geen limieten verdraagt. Malthus hield zich in zijn geciteerde werk alleen bezig met de uitputting van de aardse grondstoffen, waaronder in de eerste plaats de voeding. Maar vandaag is het aantal alleen al een probleem op zich. De kwantiteit is meer dan ooit het tegengestelde van kwaliteit. Met drie of vier miljard tweevoeters minder zou het al veel beter gaan met de wereld!

Wat is het echte gevaar van overbevolking?

De overbevolking verergert alle problemen en maakt ze langzamerhand onoplosbaar. Ze bevordert oorlogen, want de demografische druk zorgt voor nieuwe conflicten. Ze versnelt de uitputting van natuurlijke grondstoffen, energiebronnen en watervoorraden. Ze vergroot de economische afhankelijkheid en de onderwerping aan de verwoestende schommelingen van de wereldmarkten, ze stimuleert de massamigratie uit overbevolkte landen, ze verergert de kwalijke effecten van de overconsumptie, van de bodemuitputting, van de vervuiling van het grondwater, van de afvalophoping, de verkeerschaos, de luchtvervuiling… Nu al beschikt de landbouw over geen groeipotentieel meer, de verdwijning van landbouwgrond bereikt kritische grenzen en hetzelfde geldt voor de visvoorraden in onze vervuilde oceanen. We verbruiken al meer dan 90% van de biomassa die jaarlijks in de wereld wordt geproduceerd.

Dit zou de groenen en andere ecologisten toch sterk moeten alarmeren?

Het is opmerkelijk dat de meeste zelfbenoemde milieudeskundigen doen alsof demografie en milieu twee verschillende onderwerpen zijn, terwijl ze in werkelijkheid onlosmakelijk verbonden zijn. Welke zin heeft het dan nog te praten over het behoud van de ecosystemen en de bewaring van de diversiteit, welk nut heeft het nog zich zorgen te maken over het afvalbeheer en de schadelijke gevolgen van fossiele brandstoffen als de bevolking blijft toenemen, met altijd maar meer milieuvervuiling, meer afval en steeds minder ruimte voor in het wild levende dieren? Welk nut heeft het de uitstoot van broeikasgassen te willen beperken als men de bevolking ongebreideld laat toenemen? Door de natuurlijke aanwas en de plattelandsvlucht zal binnen dertig jaar zowat 68 % van de wereldbevolking in steden wonen, zo maar eventjes 2,5 miljard mensen meer dan vandaag. Sloppenwijken met meer dan twintig miljoen inwoners en megalopolissen met over honderd miljoen zullen de regel worden: een volledig onleefbare wereld die op ons afkomt.

Globalisering verslechtert blijkbaar de situatie, maar onthult ook aanzienlijke verschillen. Hebben we, behalve met overbevolking, niet ook met een distributieprobleem te maken?

Dat ligt voor de hand. In 1950, met 228 miljoen inwoners, vertegenwoordigde het Afrikaanse continent 9% van de wereldbevolking. In 2017 vertegenwoordigde het met 1,2 miljard inwoners bijna 17%. Aan het einde van deze eeuw, met 4,2 miljard inwoners (waarvan 89% ten zuiden van de Sahara) zal een op drie mensen in Afrika wonen. Met een gemiddeld vruchtbaarheidscijfer van 4,6 kinderen per vrouw, neemt de bevolking van Afrika met 2,5% per jaar toe, of anders gezegd, ze verdubbelt elke achtentwintig jaar.

Europa vertegenwoordigde daarentegen in 2017 nog slechts 9,8% van de wereldbevolking, en dit cijfer zal nog verder dalen. Sinds de val van de Berlijnse muur hebben Midden- en Oost-Europa 24 miljoen mensen verloren. In Frankrijk is zojuist het vierde jaar achter elkaar met dalende geboorten geregistreerd. In 2017 telde men in België 119.102 geboorten. Dat is voor het zevende jaar op rij een daling. Ons land zit daarmee toch nog net boven het Europese gemiddelde. Moeders krijgen ook almaar later hun kinderen. De gemiddelde leeftijd van de moeders neemt voortdurend toe en het natuurlijke geboorteoverschot is sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog nog nooit zo laag geweest.

Het probleem hier is echter niet in de eerste plaats het aantal, maar de verslechtering van de leeftijdspiramide. Het feit dat Europa minder bevolkt is, is geen drama, verre van; een tragedie is wel dat de Europese bevolking onverbiddelijk ouder wordt. Dit gezegd zijnde, is het niet serieus te veronderstellen dat de Europeanen een demografische concurrentierace zouden kunnen beginnen waarin ze ‘beter’ zouden doen dan de gemiddeld 6,4 kinderen per vrouw in Congo of de zeven kinderen per vrouw in Niger!

‘Weest vruchtbaar, en vermenigvuldigt, en vervult de aarde,’ lezen we in Genesis (1: 28 en 9: 1), een aansporing die net zo geldig is voor christenen als voor moslims en joden. Lijkt dit religieuze axioma u nog steeds actueel?

In een tijd waarin het grootste deel van de wereld onbewoond was, bestond de eerste noodzaak voor kleine bestaande gemeenschappen erin zich kwantitatief uit te breiden. Om hun overlevingskansen te maximaliseren, was ‘heengaan en vermenigvuldigen’ volkomen gerechtvaardigd. Het probleem begint wanneer men de context negeert en volhoudt dat een principe dat in dergelijke omstandigheden geldig was, moet worden beschouwd als een dogma dat altijd en op alle plaatsen geldig blijft.

Dit is de reden waarom overbevolking in vele kringen een taboe-onderwerp is: in naam van een ‘openstaan voor het leven’ en kritiek op het ‘malthusianisme’, geeft men de voorkeur aan een blinddoek. Het natalistische laissez-faire getuigt vandaag echter van onverantwoordelijkheid, en ‘respect voor het leven’ kan zich niet uitstrekken tot degenen die nog niet eens verwekt zijn. Wat is dan de oplossing? Met dwangmaatregelen is het China gelukt het geboortecijfer te beteugelen, maar ‘prikkels’ om de bevolkingsgroei te vertragen zijn over het algemeen ijdele hoop, vooral in landen waar kinderen het equivalent zijn van een ouderdomsverzekering. Massale emigratie naar andere planeten is science fiction. Wat blijft er dan over? Epidemieën misschien.

__________

* ‘I say, that the power of population is indefinitely greater than the power in the earth to produce subsistence for man.’ Het vermogen van de mens tot bevolkingsgroei is onbegrensd veel groter dan het vermogen van de aarde om voor de mens een bestaan te produceren. Zie: Thomas R. Malthus, An essay on the principle of population, London, 1798, chapter I. De eerste editie verscheen anoniem, de tweede (1803) vermeldt de naam van de auteur.

** Zie ook: Luc Nagels, Bevolkingsexplosie en mondiaal straatprotest. Demografie: taboe en drijvende kracht, hier op 4 november 2019.