Partijen geef de Dorpstraten terug aan de kiezers

De gemeenteraadsverkiezingen van 14 oktober 2018 liggen intussen 14 dagen achter ons en opnieuw horen we spijtig genoeg in heel wat gemeenten hetzelfde geluid: waarom moeten we nog gaan stemmen. Gelukkig worden in de meeste gemeenten door een duidelijke stem van de kiezer wel logische coalities gevormd door de winnaars van de verkiezingen die in staat zijn om een goed beleid dat gedragen is door de kiezer te voeren. Maar helaas blijft de particratie in sommige gemeenten nog steeds de democratie in de Dorpstraten fnuiken door het ontstaan van anticoalities ‘coalition of the losers’ tegen de winnaars. In mijn boek Dorpstraat/Wetstraat (uitgeverij Doorbraak 2016) maakte ik al de analyse van de kwaliteit van het beleid door deze anticoalities. En op basis van duidelijke financiële cijfers toon ik in mijn boek aan dat in elke gemeente waar de voorbije jaren een anticoalitie ontstond de financiële gezondheid en de slagkracht van het beleid van deze gemeente bedroevend was.

Rechtstreekse verkiezing van de burgemeester

Vandaag heb ik opnieuw hoop om het debat hierover te kunnen heropenen, doordat heel wat politieke partijen die al jaren tegen een rechtstreekse verkiezingen van de burgemeester zijn, recent hard getroffen werden door anticoalities tegen hen.

Als ik morgen als burgemeester de verkiezingen fors zou verliezen, dan zou ik zelfs niet eens in een coalitie willen stappen. Als mensen je beleid afstraffen, moet je als bestuurder consequent zijn. Dat is ook de reden waarom ik al jaren pleit om de burgemeester rechtstreeks te laten verkiezen. Maak de rechtstreeks verkozen burgemeester de formateur die met zijn/haar partij de coalitie mag vormen. Ik deed dit voorstel al toen ik in 1996 VLD-jongerenvoorzitter was. Zo kan de kiezer achteraf het beleid beoordelen door in de eerste plaats de burgemeester en zijn partij te belonen of weg te stemmen. Zij zijn namelijk in eerste instantie verantwoordelijk voor het beleid. Ik wil daarom de stem van de kiezer veel zwaarder doen doorwegen, door de kiezer een stem te geven die een coalitie kan maken of kan kraken. Zo geef je de mensen het signaal dat hun stem er wel degelijk toe doet en geef je de Dorpstraat terug aan de kiezers.

Wat Wallonië zelf doet…

In Wallonië wordt opmerkelijk genoeg wél de burgemeester sinds 2006 zo goed als rechtstreeks verkozen op basis van het verkiezingsresultaat. De burgemeesterssjerp gaat daar immers naar de kandidaat die het hoogste aantal voorkeurstemmen behaalt van de grootste partij. Onze landgenoten in het zuiden zijn vandaag al 12 jaar veel democratischer dan wij Vlamingen. En de Waalse partijen hebben duidelijk veel meer respect voor de lokale democratie dan de Vlaamse partijen.

In de schoot van de paars-groene Vlaamse regering lag er zelfs in 1999 een concreet voorontwerp van gemeentedecreet voor de rechtstreekse verkiezing van de burgemeester in Vlaanderen op tafel. Uiteindelijk werd door de particratie besloten het parlementaire debat over het gemeentedecreet uit te stellen tot na de regionale verkiezingen van 2004. Sindsdien hebben we er amper nog iets van gehoord.

De rechtstreekse verkiezing van de burgemeester of het Waalse model zouden het politieke spel in de Dorpstraat veel eerlijker maken en allerlei politieke trucs, zoals totaal ondemocratische voorakkoorden en anticoalities, doen smelten als sneeuw voor de zon. De invoering van de rechtstreekse verkiezing van de burgemeester zou het vertrouwen vanuit de Dorpstraat in de Wetstraat zelfs ten goede komen. Het zijn namelijk net de heimelijke politieke spelletjes en coalitievormingen die ertoe bijdragen dat het vertrouwen in de lokale politiek jaar na jaar daalt. Het feit dat de Wetstraat vandaag nog steeds de rechtstreekse verkiezing van de burgemeester weigert, getuigt niet alleen van een enorm gebrek aan respect voor de Dorpstraat. Het bewijst ook nog maar eens hoe de particratie in Vlaanderen de democratie ondergraaft.

In Europa

Europese landen waar de burgemeesters rechtstreeks verkozen worden, zijn voornamelijk te vinden in Oost-Europa. Landen zoals Bulgarije, Hongarije, Polen, Bosnië en Herzegovina, Roemenië, Slowakije, Slovenië, Albanië, Macedonië, Moldavië en Servië hebben een rechtstreeks verkozen burgemeester. Ook Cyprus en Italië kennen dit systeem, net als Oostenrijk en Groot-Brittannië. Zelfs Rusland, Turkije en Oekraïne hebben rechtstreeks verkozen burgemeesters. In West-Europa, de bakermat van de moderne democratie, zie je vooral indirect gekozen burgemeesters. Ze worden door de gemeenteraad gekozen of het is de lijsttrekker van de grootste coalitiepartij. Alleen in België, Luxemburg, Nederland en Wit-Rusland is er nog een rol weggelegd voor een hogere bestuurslaag bij de benoeming van de burgemeester.

Een mooi voorbeeld om mee af te sluiten is Duitsland. Daar benoemde gemeenteraad – met alle verscheidenheid tussen de deelstaten – de burgemeester. Uitzonderingen hierop vormden Beieren en Baden-Württemberg, waar gekozen burgemeesters waren. Mede onder invloed van de eenwording van Oost- en West-Duitsland kwam er een heroverweging. De Oost-Duitsers konden niet accepteren dat, nu ze eindelijk democratie hadden, ze hun eigen burgemeesters niet mochten kiezen. Vandaag kiezen Duitsers in alle deelstaten rechtstreeks hun burgemeesters. Wanneer volgt Vlaanderen?