Dirk Rochtus: ‘Duits cordon sanitaire tegen AfD’

In Duitsland zijn de sociaaldemocraten van SPD en kanselierskandidaat Olaf Scholz de winnaar van de verkiezingen van eind september. De SPD is de eerste partij en blijft nipt CDU/CSU voor, die sterk achteruitgaan. Het is nu aan SPD om een nieuwe regering te vormen. In deze aflevering van Doorbraak Radio geeft Dirk Rochtus, hoofdocent aan de KU Leuven, Duitslandkenner en auteur van het pas verschenen Scherprechters van de geest, meer uitleg over de Duitse verkiezingen.

Verrassende Duitse verkiezingen

Anders dan verwacht is de SPD er bij de Duitse verkiezingen enorm op vooruitgegaan. In de opiniepeilingen stranden ze nog op 15% terwijl ze bij de verkiezingen 25% in de wacht sleepten. De SPD heeft hierdoor de kans om de kanselier te leveren. In tegenstelling tot de SPD is de CDU/CSU er fel op achteruitgegaan, zegt Rochtus. Daarnaast zullen de Duitse liberalen en groenen in de regering belanden, los van welke coalitie het uiteindelijk wordt. ‘De liberalen werken samen met de SPD nu aan een regeerprogramma.’

Indien Angela Merkel zich kandidaat had gesteld voor een vijfde termijn dan was de kans groot geweest dat de CDU/CSU beter had gescoord. Al heeft de achteruitgang van de partij niet enkel iets te maken met het verdwijnen van Merkel, benadrukt Rochtus. ‘De christendemocraten kunnen geen antwoord bieden op de uitdagingen waar Duitsland momenteel mee geconfronteerd wordt.’ Er zijn tijden geweest dat de twee grote volkspartijen, CDU/CSU en SPD, samen bijna 80% van de stemmen haalden. Door de jaren heen is er meer ruimte gemaakt voor nieuwe partijen die beter inspelen op de thema’s die vandaag de dag spelen.

Het initiatief tot een regering

De SPD is nu aan zet om een coalitie te vormen. In principe zou de tweede grootste partij, de CDU/CSU, ook het initiatief kunnen nemen om een regering te vormen. Ondanks de achteruitgang van de christendemocraten blijven ze de tweede grootste. De CDU/CSU is niet aan zet omdat ze een slecht figuur geslagen hebben door de interne verdeeldheid en het naar buiten brengen van vetrouwelijke informatie, zegt Rochtus. ‘In de eerste twee weken na de verkiezingen hebben ze gesprekken proberen opstarten maar de liberalen en groenen kijken toch vooral naar de SPD.’ Indien het SPD, de groenen en liberalen lukt om een regering te vormen dan zal voor de eerste keer in de Duitse geschiedenis de coalitie uit drie partijen bestaan. ‘Voor het eerst zijn er die partijen nodig om een regering te vormen.’ Dit heeft zeker te maken met de versnippering van het partijlandschap, zoals we overal in Europa zien. In Duitsland zien we een tendens naar middelgrote partijen waar vroeger de politiek gedomineerd werd door twee grote partijen, benadrukt Rochtus.

Het Duitse cordon sanitaire

Momenteel zijn er zes partijen op het toneel maar strijden er slechts vijf voor een plek in de coalitie. De AfD wordt op alle niveaus uitgesloten om mee te regeren, ook op het lokale niveau. In feite kunnen we spreken van een Duits cordon sanitaire tegen AfD, zegt Rochtus. Ook in het parlement wordt de partij buitenspel gezet. De kandidaat vicevoorzitter van de AfD werd weggestemd door de andere partijen. ‘Op geen enkel vlak kan AfD zich op de voorgrond zetten.’

Die Linke, de uiterst linkse partij in de Bondsdag, wordt wel betrokken in het beleid op lokaal niveau. Als SPD op lokaal niveau al bereid is om met Die Linke in zee te gaan dan kan er met zekerheid gesteld worden dat er binnen de SPD een zeer linkse tendens aanwezig is, zegt Rochtus. ‘Dit kan een schaduw werpen op de regering die in de maak is.’

Liberalen binnen een linkse regering

De coalitie die nu in de maak is wordt naar alle waarschijnlijkheid vrij links. De liberalen zullen het hier niet makkelijk in hebben, al hebben ze wel reeds enkele dingen in de wacht kunnen slepen in de beleidsnota. De liberalen hebben zich altijd uitgesproken tegen belastingverhoging en die komt er ook niet. De groenen en SPD hebben dit aanvaard, maar uiteraard zal er wel extra geld nodig zijn voor hun beleid. De vraag is dan of de groenen en SPD toch niet zullen proberen om de afspraken die met de liberalen gemaakt zijn te omzeilen, zegt Rochtus. De strijd die nu woelt tussen liberalen en groenen is die van de post van minister van financiën. ‘Wie deze post binnendrijft kan het financiële beleid naar zijn hand zetten.’

Stijlbreuk met de regering van Merkel

Vooral op vlak van klimaat en migratie zal de regering die nu in de maak is voor een stijlbreuk zorgen met het beleid van Merkel. De nieuwe regering heeft heel hoge ambities, vooral wat klimaat betreft. Er zal sterk worden ingezet op hernieuwbare energie wat voor een grote ommekeer zal zorgen. Daarnaast zal het beleid lakser zijn op vlak van migratie, zegt Rochtus. ‘De kritiek van de oppositie is dat er een aanzuigeffect zal komen.’

Nu Merkel de politiek verlaat kan er kritisch teruggekeken worden op haar beleid. Ze leidde het land als een soort van mater familias maar heeft ook enkele dingen gedaan die minder goed zijn voor Duitsland, vindt Rochtus. ‘Zo stapte ze halsoverkop uit de atoomenergie en heeft ze eind 2015 de migratie onbeperkt toegelaten.’ Daardoor is zowel de maatschappij als de CDU/CSU sterk veranderd. Duitsland is veranderd en is meer naar links opgeschoven, zegt Rochtus.

Redacteur artikel: Rani De Leeneer