‘1919’ in kort bestek

Schrijven dat 1919 vooral voor Europa een bijzonder jaar was, staat gelijk met het inintrappen van een open deur. Het afwikkelen van de wapenstilstand van november 1918 gebeurde in een klimaat van sociale onrust en van revoluties die zowat in heel Europa plaatsvonden. Maar vooral dan in Midden- en Oost-Europa. In Rusland was er een burgeroorlog aan de gang, in Duitsland leek de politieke impasse compleet en in Oostenrijk en Hongarije braken extreemlinkse opstanden uit. Ook in Brussel waren er rellen, maar toch hield koning Albert I er zijn blijde intrede op 22 november. Toen hij naar het parlement trok had hij de blauwdruk van een nieuw België in zijn hand. Blauwdruk die hij in Loppem geschreven had, en die zonder grondwetsherziening zou worden doorgedrukt.

Compensaties

Tijdens de onderhandelingen op het vredescongres van Versailles wilde de Belgische regering meespelen op het internationale naoorlogse forum. In werkelijkheid kwam Poor Little Belgiumnauwelijks aan bod. De compensaties waren ontgoochelend te noemen. Herstelbetalingen kreeg het wel toebedeeld maar minder dan verwacht. De gevraagde gebiedsuitbreiding werd er weggelachen. Daarvoor kwamen er wel jarenlange gespannen relaties met Nederland. Compensatie kreeg het in de vorm van de Duitse kantons Eupen en Malmédy en het ministaatje Moresnet. Oh ja, het Afrikaanse mandaatgebied Burundi en Rwanda (voormalig Duits koloniaal gebied) kreeg België ook nog toegeschoven. Verder was het huilen met de pet op bij de Belgische nationalisten en annexionisten.

Isolationisten

Bij het eigenlijke overleg in Versailles was Duitsland niet betrokken wat in grove tegenstelling was met de onderhandelingen tijdens het Congres van Wenen in 1814-1815 toen het verslagen Frankrijk wel aanwezig was en een flink deel in de pap kon brokken. In 1919 kon Duitsland enkel aanwezig zijn tijdens het slotakkoord. Gesprekken tussen overwinnaars en overwonnenen vonden nimmer plaats. De Duitsers dienden het verdrag van Versailles aan te nemen en konden er geen letter aan veranderen. Niet ondertekenen betekende onmiddellijk oorlog op Duits grondgebied en een voortzetting van de blokkade, die toen al hongersnood in grote delen van het land veroorzaakte. Het was de totale vernedering en terecht werd het als een dictaat beschouwd. Toen al, in juni 1919, was er ook aan geallieerde kant al felle tegenkanting. De Britse econoom Keynes waarschuwde dat een dergelijk verdrag tot een nieuwe oorlog zou leiden. In de Verenigde Staten weigerden isolationisten in het congres het verdrag goed te keuren en werd president Wilson openlijk vernederd. Hoewel hij de Volkenbond als zijn geesteskind beschouwde, weigerden de Amerikanen er deel van uit te maken. Zij trokken hun handen af van Europa.

Baltia

Doorbraak-medewerker Johan van Duyse schreef met zijn boek 1919: een jaar van (on)vrede in kort bestek een prettig leesbaar overzicht van een jaar waarin Versailles, de wederopbouw en de wereldwijde Spaanse griep de toon aangaven. Zijn boek valt in twee delen uiteen. Enerzijds over Versailles en de gevolgen ervan en anderzijds hoe het leven, vooral dan in België, hernomen werd. Zo schrijft hij boeiende passages hoe de voormalige Congo-gouverneur Herman Baltia met koloniale maatregelen de nieuwgewonnen gewesten Eupen-Malmédy bestuurde (1919-1925). Eens moet toch de volledige geschiedenis van de Oostkantons te boek gesteld worden.

Verder lezen we van de hand van de WO I-specialist die de auteur is, hoe oorlogstoeristen en oorspronkelijke bewoners ongeveer tegelijkertijd in de verwoeste gewesten terecht kwamen, en de spanningen die hieruit voortvloeiden. Voor vele terugkeerders was de thuiskomst des te confronterend daar ze de officiële berichten over de ‘totaal verwoeste gewesten’ niet letterlijk hadden geloofd.

Daarnaast besteedt Van Duyse ook aandacht aan de frustraties en de hoop van de gewezen frontsoldaten, de Chinese werkkrachten, de honderden oorlogsmonumenten en de eerste sportevenementen in het gewezen frontgebied.

Tot nu toe lazen we, kortom, geen beter overzicht van het sleuteljaar 1919.

Morgen, 21 juli, start een vierdelige zomerreeks van Pieter Jan Verstraete over de oorlog na de oorlog. Op 11 november 1918 kende West-Europa een wapenstilstand, maar in Midden- en Oost-Europa was het nog lang niet gedaan…