A perfectly normal family: mijn pa is mijn tweede ma

Wat dochters zeker niet willen horen van hun vader is: ‘Je bent net zoals je moeder’, ‘Toen ik zo oud was als jij had ik al aardig wat liefjes’, ‘Je bent niet onze eigen dochter’ of ‘Ik ben eigenlijk niet je biologische vader.’ Hoort de mededeling ‘Ik ben niet meer je vader maar je tweede moeder’ ook in dat rijtje?

Geen traditionele vaderfiguur

Volgens cineaste Malou Reymann wel. En zij kan het weten. Haar lichtvoetig Deens filmdebuut A Perfectly Normal Family is geïnspireerd door wat zij als elfjarig meisje zelf meemaakte. Net op de leeftijd dat dochters een traditionele vaderfiguur nodig hebben, hoort ze dat haar vader begonnen is met hormoontherapie en voortaan als vrouw door het leven wil gaan. Regisseur Malou Reymann is dus de Emma uit de film. De flashbacks in de vorm van homevideo’s zijn dan ook haar nostalgische herinneringen van vóór de tijd dat haar vader haar tweede moeder werd. Toch weet zij van die persoonlijke memento’s een universeel verhaal te maken waarin iedereen zich kan herkennen.

Daarom is A Perfectly Normal Family niet gefilmd vanuit de POV van de vader-transgender, maar vanuit het standpunt van het onthutste dochtertje Emma. Die probeert soms beschaamd, dan weer verbouwereerd haar vaders transitie te begrijpen. Die psychische ontreddering wordt steeds zichtbaarder op Emma’s gelaat. Was haar vaders liefde voor haar en haar lievelingssport voetbal dan geveinsd?  Emma’s leefwereld stort in mekaar. De jonge actrice Kaya Toft Loholt weet die emoties vertederend en fijngevoelig weer te geven. Zonder ook maar één keer in stroperige sentimentaliteit te vervallen.

Nostalgische homevideo’s

In de openingsscène zie je papa Thomas thuisfilmpjes maken van zijn vrouw Helle met hun twee dochtertjes, Emma en Caro. De perfect normale familie van de jaren negentig uit de titel. De vele filmpjes over het meisjesvoetbal en het paaseieren rapen illustreren de hele film door, als een rode draad, het familiale geluk van vóór Thomas’ beslissing om voortaan als Agnete door het leven te gaan. Die aankondiging gebeurt tijdens een ruzie bij de aankoop van een hondje. Daar gaat het plots erg mis tussen Emma’s ouders. Moeder Helle eist de echtscheiding. Ze verdwijnt dan nogal bruusk uit het verhaal. Dochter Emma is elf en Caro(line) veertien. Puber Caro heeft geen problemen met haar vaders transitie. Maar de timide Emma wel. Daardoor dreigen de stevige gezinsbanden te breken.

Emma is een vaderskind, een jongensachtig meisje, een ietwat timide tomboy. Een voetballende tomboy die haar enthousiasme voor het voetbal met haar vader Thomas deelt. Maar zal dat zo blijven wanneer Thomas, nu Agnete, in vrouwenkleding verschijnt tijdens een sessie bij een gezinstherapeute? Geblinddoekt met een sjaal weigert Emma de transgenderversie van haar vader te bekijken. Als vrouw bloeit vader helemaal open en is hij/zij aanvankelijk blind voor Emma’s problemen. Agnete legt zich toe op de ontwikkeling van haar vrouwelijkheid, mentaal en fysiek. Voetbal past niet meer in dat feminiene. Tijdens een strandvakantie op Mallorca met beide dochters zwemt ze fier in monokini. Aan tafel met een Nederlandse familie pretendeert ze zelfs de voetbalregels niet te kennen. Tegenover die Judashouding staat uiteindelijk toch ook Agnete’s geduldige liefde voor Emma. Daardoor kan zij zich houden aan haar belofte voor altijd de vader van beide dochters te blijven.

Cisgenders

Transgender Thomas/Agnete wordt vertolkt door acteur Mikkel Boe Følsgaard, een cisgender. De term cisgender, als tegenhanger van transgender, verwijst naar iemand van wie de genderidentiteit overeenkomt met het geboortegeslacht. Zowel de Europese als de Hollywoodcinema hebben er altijd voor gekozen om cisacteurs transgenders te laten spelen, zoals ook bekende homo’s door hetero’s werden vertolkt: Sean Penn als Harvey Milk en Jake Gyllenhaal met Heath Ledger als de verliefde cowboys uit Brokeback Mountain. Tot grote ergernis van LGBTQ+’ers.

Die term is een acroniem dat alsmaar langer wordt. Van L(esbisch)G(ay)B(iseksueel)T(ransgender) nu aangevuld met de Q van ‘queer’ of ‘questioning’. Jongeren hebben immers soms nog geen seksuele voorkeur en zijn nog zoekende. De + omvat dan alle andere mogelijke seksuele en genderidentiteiten.

De ultieme vorm van vrijheid?

A Perfectly Normal Family is een eerlijke familiefilm, soms grappig zoals in opa’s speech, dan weer wrang zoals tijdens het tafelgesprek over voetbal, vol rake observaties. De terechte winnaar van de VPRO Big Screen Award op het International Film Festival Rotterdam! Op een luchtige toon kiest de film de kant van Emma. Hij blijft het delicate onderwerp echter begrip- en respectvol behandelen, zonder enige vorm van sensatiezucht. De film heeft daar ook geen enkele reden voor. Al in 2014 schreef Time Magazine dat het ’transgender tipping point’ was bereikt. Transgenders, na lang knokken, werden steeds meer geaccepteerd. Ze incarneerden de ultieme vorm van vrijheid: geslachtsverandering. Ineens waren ze heel zichtbaar, van Caitlyn Jenner tot Laverne Cox, van Eddie Izzard tot Dana International, van Bo Van Spilbeeck tot Petra De Sutter.

In de periode van januari 1993 tot en met 30 september 2019 hebben er in België 2.193 mensen hun officiële geslachtsvermelding laten aanpassen: 60% transvrouwen, 40% transmannen. Wie denkt dat een ‘vader wordt moeder’ verhaal enkel in een film voorkomt, leest best het ‘moeder wordt vader’-verhaal van een Groningse transgender.

Dat niet iedereen geslachtsverandering als normaal en moreel aanvaardbaar beschouwt, zal wel niemand verwonderen. Veel transgenders vallen nu eenmaal op. Is wie daar een grap over maakt een transfoob? Daags na zijn Golden Globe-optreden twitterde grapjas van dienst Ricky Gervais: ‘Suggereren dat een grap over Caitlin Jenner automatisch transfoob is, is zoals suggereren dat een grap over Bill Cosby automatisch racistisch is.’ Waar ze daar zeker niet mee kunnen lachen, is in het land van Orbán. Komt de film daar ooit uit, dan zeker met het label KNT — ten strengste af te raden.

Pseudo-transgenders

Chris Sarandon, John Lithgow, Jaye Davidson, Terence Stamp, Jared Leto, Eddie Redmayne en onze Victor Polster in Girl (2018) vertolkten vrouwen, ja zelfs Cillian Murphy, de onverschrokken supermacho uit Peaky Blinders. Hillary Swank en Glenn Close waren dan weer mannen. En binnenkort zien we Scarlett Johansson als Dante ‘Tex’ Gill in Rub & Tug van Rupert Sanders. Dat het ook anders, en beter, kan, bewijzen twee recente films waarin de hoofdrol gespeeld wordt door een transgender: Una mujer fantástica (2017) en de uitstekende tweede film Lola vers la mer (2019) van de Belgische Laurent Micheli. Die maakte na Even Lovers get the Blues, een indrukwekkende film over een jonge transgender. Debutante transgender Mya Bollaers is de jonge Lola, die aan zee de as van haar moeder gaat uitstrooien. En voor een nieuwe Klaasje van K3 zoekt men alsnog mannen, vrouwen of ‘iets daartussen’; als zij, hij of het maar kan dansen en zingen.