After Life: choqueren én charmeren

In dit tweede seizoen van de Britse zwart-komische dramaserie van Ricky Gervais is weduwnaar Tony, vertolkt door Gervais zelf, nog altijd depressief na het overlijden van zijn vrouw aan borstkanker. Hij bevindt zich zeker niet on ‘Top of the world’ zoals het openingsliedje van The Carpenters, hier ironisch gebruikt, lijkt te suggereren. Integendeel, hij kampt voortdurend met zelfmoordgedachten en het is nog altijd zijn hond die hem daarvan weerhoudt. Want wie gaat Brandy eten geven als Tony zijn polsen oversnijdt?

The only thing

The only thing van Sufjan Stevens! Het is niet toevallig gekozen als afscheidslied, te horen op het einde van seizoen twee en zeker bedoeld als inleiding van het geplande derde seizoen. ‘Should I tear my eyes out now? Everything I see returns to you somehow. Should I tear my heart out now? Everything I feel returns to you somehow’, vraagt de Amerikaanse liedjesschrijver zich af in dit waarom-er-geen-eind-aan-maken-lied. Een beetje zoals Hamlet dat deed in de beroemdste monoloog ooit geschreven.

The only thing dat Tony nog kan boeien, is zijn overleden vrouw Lisa. Zij is de ‘one and only’ en het is op zijn minst verrassend voor een niemand en niets ontziende Gervais dat hij hier een oprechte ode brengt aan de ware liefde, waarbij fans en criticasters het moeilijk droog kunnen houden. Bijna elk van de twaalf dertig minuten durende afleveringen begint met de homevideo’s die Tony’s geliefde heeft achtergelaten. Video’s om te overleven vol goede raad en herinneringen aan hun geslaagd huwelijk. ‘Ik mis het niets doen met mijn vrouw’. Gewoon samenzijn was het toppunt van hun gelukzaligheid. Kan hij die matrimoniale euforie ooit terugvinden? Hoeveel seizoenen After Life heeft Tony daarvoor nodig?

Na Echternach, Groundhog day

Seizoen één was een processie van Echternach voor Tony. Door zijn immense verdriet verliep zijn herstel drie stappen vooruit en twee achteruit. In seizoen twee ondergaat hij elke dag als een Groundhog day, verwijzend naar de filmklassieker uit 1993 over een humeurige weerman (Bill Murray) die met veel tegenzin in een klein plaatsje een reportage moet maken over bosmarmotten (groundhogs) en daar vervolgens elke morgen op diezelfde dag opnieuw wakker wordt en krek hetzelfde beleeft.

En toch is er hoop voor Tony. ‘Ik ben tevreden met Groundhog day’, vertrouwt verpleegster Emma hem toe, de enige vrouw die Tony ziet zitten. Er is nog liefde na de dood.

In de beperking toont zich de meester

We mogen dus meer van hetzelfde verwachten. Hetzelfde kan boeiende televisie opleveren in de handen van Ricky Gervais, die met Tony een nieuw personage heeft gecreëerd dat dicht aanleunt bij de auteur zelf en zijn vorig werk. Gervais is al jaren getrouwd met schrijfster Jane Fallon, naar wie de grappige, serene Lisa duidelijk verwijst. The Office inspireerde hem voor de redactie van The Tambury Gazette en zijn televisieserie Derek voor het rusthuis waar Tony’s dementerende vader goed verzorgd wordt door verpleegster Emma.

Tony’s collega’s bij The Tambury Gazette moeten dagelijks zorgen voor een frontpagina. In seizoen één is dat nog een man die in de vochtplekken op zijn behang een portret van Kenneth Branagh zag. In seizoen twee wordt het ietwat sensationeler: Een honderdjarige die iedereen als ‘cunt’ (hufter) bestempelt, een 50-jarige transgender die zich een 8-jarig meisje waant, een mismeesterde plastische chirurgiepatiënte aan wie je niet meer kan zien of ze weent of lacht.

Dan zijn er nog de verschillende zonderlinge bijfiguren uit seizoen één. Veel van die personages worden grandioos vertolkt door acteurs uit de Gervaisstal: de postbode die ongevraagd een bad neemt, de prostituee met het goede hart, de vuilbekkende macho psychiater die meent dat zijn holbewonermentaliteit alle problemen oplost en last but not least de begripvolle weduwe op het kerkhof die Tony doet inzien dat hij de goedaardige kikker is en niet de wrede schorpioen uit The scorpion and the frog. De ongemakkelijke Gervais-humor vol zwaarmoedigheid krijgt in After Life een mooiere verpakking. Gervais choqueert én charmeert tegelijkertijd. Van morbide zwartgalligheid naar teergevoelig sentiment: het klassieke ‘een lach en een traan’.

Sad Cringe Comedies

Met Ricky’s After Life is het zoals met een Gervaiske. Hoewel het steevast de smaaktest wint, wordt het recept geregeld aangepast, maar nog steeds met te veel suiker.

De wegkwijnende weduwnaar is in ieder geval veel menselijker dan de onuitstaanbare klootzak David Brent van The Office en Life on the Road. Als David Brent deed Gervais waar hij het best in is: Anderen confronteren met plaatsvervangende schaamte door zo beledigend en somber mogelijk uit de hoek te komen. Harde, gitzwarte grappen maken zodat je je er totaal ongemakkelijk bij voelt. Zó grappig dat het pijn doet.  ‘Cringe comedy’, van ‘cringed: to feel embarrassed and ashamed’. De humor ontstaat door personages in de meest gênante situaties te plaatsen, of door ze het meest penibele of ergerlijke te laten zeggen. Hoe harder en politiek incorrecter hoe leuker de grap!

Ricky Gervais, Larry David (Curb Your Enthusiasm) en Sacha Baron Cohen (Borat) zijn de pioniers. In de cinema zijn het de cultfilms Harold and Maude, Juno, Little Miss Sunshine, maar vooral het onovertroffen Happiness van Todd Solondz, die het genre eenvoudig ‘sad comedies’ noemde. Dat soort humor analyseren, zou Solondz zeggen, lijkt op de dissectie van een kikker. Weinigen zijn geïnteresseerd, de kikker zeker niet.

Er is één troost indien je ervan houdt. Uit een Oostenrijks onderzoek (2017) blijkt dat mensen die houden van dit genre vaak intelligenter zijn. Zij zouden minder gewelddadig zijn dan de gemiddelde Kampioenenkijker, omdat zij hun agressie kwijt kunnen in de gitzwarte humor.

‘Accepteer je awardje en fuck off’

Als stand-up comedian is Gervais al dikwijls zijn agressie kwijtgeraakt.  Als gastheer van de jaarlijkse Golden Globes-uitreiking, waar hij al vier keer Hollywoodsterren heeft mogen beledigen, spaart Ricky Gervais niets of niemand. ‘Het was een groot jaar voor films over pedofielen: Surviving R. Kelly, Leaving Neverland en natuurlijk The Two Popes.’

Zowel Gervais als Joaquin Phoenix hielden dit jaar een speech bij de Golden Globes-uitreiking. Phoenix over veganisme, Gervais over sterrenstatus. De beroemdheden in de zaal wisten niet of ze nu moesten lachen of verontwaardigd moesten zijn. Gervais was ongemeen hard toen hij de aanwezige Vips verweet: ‘Als je vanavond dus een award wint, gebruik dit dan niet als een platform om een politieke speech te houden, oké? Je bent absoluut niet in de positie om het publiek terecht te wijzen over wat dan ook. Je weet niets van de echte wereld. De meesten onder jullie hebben minder tijd op de schoolbanken doorgebracht dan Greta Thunberg. Als je wint, stap op het podium, accepteer je awardje en fuck off.’