Firebrand: paleisintriges bij de Tudors

Van de zes vrouwen van Hendrik VIII was Catherine Parr niet de bekendste, maar wel de slimste. Zij is de laatstgenoemde in het luguber rijmpje waarin het lot van Hendriks vrouwen wordt opgesomd: divorced, beheaded, died, divorced, beheaded, survived.

Catherine Parr was goed opgeleid en intelligent. Ze was de eerste vrouw die een origineel werk in het Engels onder haar eigen naam publiceerde in een tijd waarin veel vrouwen analfabeet waren, én… ze overleefde haar echtgenoot. En daarvoor moest je slim, sluw en diplomatisch zijn want twee van zijn echtgenotes, Anna Boleyn en haar nicht Catherine Howard, werden gearresteerd voor overspel en onthoofd in Tower Green.

Rebels en behendig

Even erg als overspel waren Catherines protestantse sympathieën en haar geheime ontmoetingen met de protestantse prediker Anne Askew. Beiden waren voorstanders van een Bijbel in de volkstaal. Hendrik VIII, die zichzelf in de film ‘God’s deputy’ noemt, had de Kerk van Engeland gesticht en gebroken met de katholieke kerk omdat de paus zijn huwelijk met Catharina van Aragon weigerde te annuleren.

Catherine Parr mag dan wel de rebelse stokebrand uit de titel Firebrand zijn, als het erop aan komt weet ze de grillige buien van haar man behendig op te vangen en te overleven in een hof vol intriges en gevaren. Volgens regisseur Karim Aïnouz was Catherine Parr zelfs ’the only survivor of Bluebeard’.

Catherine en Elizabeth

Catherine had een grote impact op het hof en de opvoeding van Hendriks kinderen. De relatie tussen Catherine Parr en Hendriks (en Anna Boleyns) dochter Elizabeth was erg hecht en invloedrijk. Als Elizabeths stiefmoeder, een van de weinige moederlijke figuren in haar leven, zorgde ze voor een uitstekende opleiding voor Elizabeth.

Catherines rol als regentes en haar manier van regeren wanneer de koning afwezig was, dienden als inspiratie voor Elizabeth. Later zou koningin Elizabeth een van de machtigste en beroemdste heersers van Engeland zijn.

Haar commentaar in het begin en op het einde van de film én haar constante achtergrondaanwezigheid bij belangrijke discussies, maken duidelijk dat de toekomstige Virgin Queen Catherine als inspiratiebron zag om zonder man te regeren.

De koning stinkt

Is dit nu de zoveelste film over Engelands charismatische, maar ook wrede en egoïstische heerser, geïnteresseerd in kunst en wetenschap, maar berucht voor zijn gewoonte om tegenstanders meedogenloos uit de weg te ruimen?

Ja, maar nu wel op het moment dat de iconische vorst – in zijn jeugd bekend om zijn imposante verschijning en atletische vaardigheden als jager, zanger en danser – 180 kilogram woog en een walgelijke stank verspreidde van rottend vlees dat opsteeg uit de grote, etterende wond op zijn been, opgelopen tijdens een steekspel. Om die stank te verdoezelen, gebruikten ze overvloedig rozenolie.

Pus, bloed en zweet

Heel wat beroemde acteurs vertolkten koning Hendrik VIII, van Richard Burton in de film Anne of the Thousand Days (1969) tot Keith Michell in de zesdelige miniserie The Six Wives of Henry VIII (1970), waarbij elke aflevering focust op een van zijn vrouwen. Er is zelfs een ironische Cockneyvariant over ‘Enery’ gemaakt: I’m Henry the Eighth, I Am.

Jude Laws vertolking van Hendrik VIII is het hoogtepunt van Firebrand. Hij speelt de koning als een man die zowel speels liedjes zingt als wreed is. Zijn grillige aard maakt hem onvoorspelbaar en angstaanjagend. Zijn optreden is zo magnetisch dat hij elke scène waarin hij verschijnt, steelt.

Zelfs die van Alicia Vikander, die onderkoeld de sfinxachtige Catherine Parr vertolkt. De 50-jarige acteur Jude Law zelf stonk een uur in de wind op de set omdat hij een mix gebruikte van ‘pus, bloed, uitwerpselen en zweet’, kwestie van het ook op het scherm walgelijk te laten overkomen.

Toxische mannelijkheid

Vier jaar nadat hij in Cannes de ‘Grand Prix un certain regard’ voor A vida invisível de Eurídice Gusmão (2019) won, werd de Braziliaanse regisseur Karim Aïnouz geselecteerd voor de Officiële Competitie Cannes 2023 met deze Firebrand, zijn eerste Engelstalige film. Net zoals de Indiër Shekhar Kapur die Elizabeth: The Golden Age (2007) regisseerde, kan de Braziliaan als niet-Engelsman voldoende afstand houden van elke vorm van chauvinisme.

Firebrand is gebaseerd op de historische roman geschreven door Elizabeth Fremantle, oorspronkelijk gepubliceerd onder de titel Queen’s Gambit. Vrouwelijke auteurs zoals Elizabeth Fremantle (of Philippa Gregory) willen vaak de verhalen van historische vrouwen vertellen die anders onderbelicht blijven, om te reflecteren op hedendaagse kwesties. Daarom wordt er gesuggereerd dat er tussen Catherine en prediker Anne Askew wel wat meer was dan innige vriendschap.

De film gaat dan ook over vrouwen in een giftige mannenwereld. Op het einde van de film vindt Catherine de oplossing en in het allerlaatste beeld lijkt Elizabeth dat goed te keuren. Historisch correct of dichterlijke, feministische vrijheid?