Alex Schulmans ‘Station Malma’: de pijn van het verleden

Vijf autobiografische romans die bestsellers werden in Scandinavië maar nooit vertaald werden, staan op het conto van Alex Schulman, presentator van een van de populairste podcasts in Zweden. Twee jaar geleden debuteerde hij in ons taalgebied met De overlevenden. Het liet meteen een onuitwisbare indruk na.
Schulmans nieuwste roman Station Malma draait rond misverstanden, communicatiestoornissen, onbegrip én de pijn die van generatie op generatie wordt doorgegeven.

Ook in Schulmans eerder werk De overlevenden zijn het de herinneringen en de reconstructie van een verleden die de leidraad zijn. Drie broers reizen naar hun oud vakantiehuisje, waar ze samen als kind veel zomers doorbrachten. Maar boven hun hoofden hangt een loodzwaar zwaard. Het is een knap verhaal, keurig ge(re)construeerd, zonder overdreven emotioneel te worden, alsof Schulman gewoon een chroniqueur is.

De sfeer in het verhaal is onwerkelijk, artificieel, alsof je naar kiekjes kijkt waarvan je weet dat ze niet echt zijn: het gelukkig gezinnetje en de verdoken misnoegdheid van vader, een complexe moeder, kinderen, … Het verborgen verdriet, zonder te weten waarom. Het duurt even voor je dat op het einde doorgrondt.

‘Daar beneden ligt het meer, glanzend en stil, omzoomd door berken tot aan de waterkant. En het saunahuisje waar de jongens op zomeravonden met hun vader in zaten, na afloop het water in strompelend over de scherpe stenen. In een rij liepen ze, met hun handen uitgestrekt balancerend, als een crucifix.’

Station Malma

In zijn nieuwste roman,  Station Malma,  is dat niet anders. Het boek gaat over een moeder en haar dochter en kleindochter, die elkaar nauwelijks kennen, en hoe pijn en verlies uiteindelijk van generatie op generatie worden doorgegeven. Zo lijkt het wel. Schulman beschrijft het hele gebeuren in een bovenaardse toon, wars van alle spektakel. De twee zusjes horen vanuit hun slaapkamer dat de ouders gaan scheiden en alles verdelen. Ook de kinderen.

‘Waarom wil jij Harriet niet?’, vroeg haar moeder.
‘Waarom wil jij haar niet?’
‘Ik vroeg het aan jou,’ zei haar moeder.
Harriet lag in haar bed naar het plafond te staren.
‘Dat weet je net zo goed als ik’, zei haar vader. ‘Ik vind het lastig met Harriet. We zitten niet echt op dezelfde golflengte.’

Die echtscheiding brengt heel wat in beweging. De levensloop van betrokkenen en de alomtegenwoordige herinneringen die een eigen leven leiden. Toen, een jaar later, Harriet en haar vader de treinconducteur misleidden door zich te verstoppen op het toilet en zich dan onder de betalende reizigers te mengen en naar mekaar glimlachten, toen pas, toen voelde het aan alsof ze op dezelfde golflengte zaten.

Spoorzoeker

Het boek is een treinreis. Een ontdekkingsreis van herinneringen. Sporen als vastomlijnde routes. Zoals alles wat gebeurt, vooraf bepaald is. Er was geen mogelijkheid om het spoor waarop ze gezet was, te veranderen, denkt Harriets dochter Yana. Er zijn geen wissels op de toekomst. Haar moeder verliet haar toen ze elf was.
Alsof het in de sterren geschreven stond.

De rails van de trein liggen vast en lopen onverbiddelijk en welhaast eindeloos door. Wat dan ook beweegt, terwijl je door het raampje naar het voorbij zoevend landschap staart, zijn de herinneringen. Die lijken nooit standvastig. ‘Wat al gebeurd is, is veranderlijk, het is altijd in beweging.’

‘Misschien raakte ze daarom zo geobsedeerd door haar jeugd, omdat het een levende plek is waar alles in beweging was.’ Zo word je een gevangene van keuzes die andere mensen vóór haar hadden gemaakt, denkt Harriet. Ze is de drager van het gif voor volgende generaties.’

Yana volgt jaren later aan de hand van een foto de reis van haar moeder met diens vader. Op het perron gingen ze beide op een bankje zitten. Waar zijn ze toen heen gegaan?

‘Ze stapt het perron op. Ze is de enige die uitstapt, en niemand stapt in. Decennia zijn voorbijgegaan, maar het staat er nog. Het is hetzelfde bankje. Hetzelfde bordje. Station Malma. De foto in Yana’s handen is nu een vergrootglas naar het verleden. (…)

Onbereikbaar

Op de cover van het boek prijkt een halve adelaar. Harriets vader, Yana’s grootvader is geobsedeerd door adelaars: koninklijke heersers van het luchtruim, symbool van ongrijpbare vrijheid. Hij heeft er nooit een van dichtbij kunnen bewonderen, tenzij dan die tattoo op zijn arm. Als fotograaf heeft hij een verzameling onderbelichte zwarte stippen, waarvan Yana vermoedt dat het adelaars zijn. Onbereikbaar als haar moeder.

‘Eén keer in je leven, zei ze terwijl ze de nacht in liepen. Het komt maar één keer in je leven voor dat je jezelf te zien krijgt, en dat, en alleen dat, zal het gelukkigste of het bitterste moment van je leven zijn.’ Iets wat ze wellicht gelezen heeft in een gedicht van Pablo Neruda, meent auteur Alex Schulman in zijn dankwoord. Alsof zijn romanpersonages nog levensecht zijn.

De taal als faal

Schulman heeft De overlevenden moeten schrijven vooraleer hij Station Malma (in een vertaling van Angélique de Kroon) dieper kon uitwerken. Het verhaal van een moeder, een vader en een dochter: trauma’s en onbegrip. Want de taal is een bindmiddel. Maar niet hier. Het levert schrijnende momenten op.

Alex Schulman is ongetwijfeld een van die veelbelovende Scandinavische auteurs, die onverdroten doorgaan met een sterk oeuvre. IJzersterk en roestvrij: niet te versmaden stalen van weergaloze literatuur. Lezen helpt om te ontdekken, dat spreekt!