Biografie Edward Anseele: net op tijd uit de vergetelheid

Eindelijk ligt ze in de boekhandel: de biografie van de grote socialist Edward Anseele. Vader Anseele brengt een levensverhaal uit de tijd dat de socialisten nog grote delen van de bevolking wisten te bezielen. Een aanrader, zo vindt Tom Garcia.

Gentse schoenmakerszoon

Op het moment dat dit geschreven wordt, liggen de Vlaamse socialisten van de sp.a nog beduusd na te kermen van de electorale pandoering die ze hebben gekregen bij de federale en regionale verkiezingen van 26 mei. De zoveelste al. Met 10,1% van de stemmen en 12 zetels in het Vlaams Parlement bevinden de sociaaldemocraten zich op een historisch dieptepunt. Ook al het zoveelste. Het is een beetje bevreemdend om tegen zo’n achtergrond een boek te lezen over een van de grootste Vlaamse socialisten ooit: Edward Anseele.

De Gentse schoenmakerszoon Edward Anseele (1856-1938) wordt gezien als  de vader van het zogeheten reformistische socialisme of wat we later de sociaaldemocratie zijn gaan noemen. Het is een vorm van socialisme dat de maatschappij wil hervormen zonder klassenstrijd binnen het economisch kapitalisme. De grootste verdienste van Anseele is echter dat hij de versnipperde communistische, socialistische en andere arbeidersgroepen wist te verenigen tot één grote socialistische familie. Die familie zou weldra niet alleen een stevige politieke poot hebben, maar ook een sterke maatschappelijke en zelfs economische macht worden, met eigen bedrijven en zelfs een eigen bank.

Oreren & organiseren

Als telg uit een middenstandersgezin, kreeg Anseele het socialisme niet met de paplepel ingegeven. Als jongeman toonde hij wel al een bijzondere interesse voor de progressieve ideeën van de toenmalige liberalen. Zo kwam hij in contact met de Gentse internationalisten en koos hij uiteindelijk voor het socialistische kamp. In 1877, hij was 21, richtte hij de Vlaamse Socialistische Arbeiderspartij op. Inderdaad, de eerste socialistische partij in België was Vlaams. Pas twee jaar later kwamen de Walen erbij en werd het de Belgische Socialistische Partij, die nog eens zeven jaar later de Belgische Werkliedenpartij zou worden.

Anseeles grootste talent lag in het organiseren en mobiliseren. In 1880, slechts 23 jaar jong, richtte hij met enkele kameraden de coöperatieve Vooruit op, die zou uitgroeien tot een waar imperium, met volkshuizen, apotheken, kruidenierswinkels, kleding- en schoenenmagazijnen, bakkerijen, een bioscoop en theaterzaal, een feestzaal en nog een resem sociale en culturele verenigingen. Hij wilde op die manier een socialistische economie uitbouwen als tegenhanger voor het kapitalistische model. Dat verliep niet altijd zonder problemen. Ook intern kreeg hij wel vaker met tegenstand te maken. Maar Eedje, zoals hij genoemd werd, was ongenaakbaar en kon verder zijn socialistische imperium uitbouwen.

De strop van de socialistische bank

Voor dit alles was natuurlijk een stevige financiële basis nodig. Daarom richtte Anseele de Belgische Bank van de Arbeid op, die tegelijk de spaarkas was van de socialistische beweging en voor investeringen kon zorgen voor de bedrijfsactiviteiten. Die bank zou uiteindelijk de ondergang worden van het socialistische imperium en van Anseele als voortrekker. De crisis van eind jaren 1920 sloeg immers ook in Gent genadeloos toe. De waarde van de aandelen van de bank kelderden, de spaarders raakten in paniek en haalden massaal hun geld op. Uiteindelijk ging de Bank van de Arbeid in 1934 bankroet. Vele bedrijven zonken mee en de coöperaties bleven achter met een gigantische schuldenberg. Anseele, intussen ver in de zeventig, deemsterde stilaan weg uit de politieke beweging en zou uiteindelijk in 1938, net geen 82 jaar oud, overlijden.

Eric Bauwens, de auteur van deze biografie, is geen geschoold historicus. Dat kan eigenlijk als een zegen gezien worden. Dit boek over de beruchte, maar intussen ook weer bijna vergeten ‘sossenvader’ heeft daardoor een minder academisch en meer menselijk karakter. Bauwens gaat verder dan een opsomming van de droge feiten en schetst een bijwijlen amusant beeld van Edward Anseele. De allergrootste verdienste van dit boek is echter dat Bauwens de lezer vol ongeloof achterlaat omdat een man als Edward Anseele zo goed als vergeten kon geraken.

Bouwen aan basisbeweging

Deze biografie komt in die zin dus veel te laat, meer dan tachtig jaar na het overlijden van Anseele, maar tegelijk ook precies op tijd. De socialistische partij ligt in Vlaanderen vandaag in duigen en er wordt naarstig gezocht naar een nieuwe leidersfiguur (m/v) om de scherven op te rapen en opnieuw een sterke socialistische beweging te bouwen. Er dienen zich drie kandidaten aan voor het sp.a-voorzitterschap. Misschien zit daar een nieuwe Anseele tussen die met veel ondernemingszin en organisatietalent de beweging weer van onderuit kan opbouwen. Misschien ook niet en dan is het hoog tijd voor socialisten om zelf de handen uit de mouwen te steken en niet te wachten op de volgende reddende roerganger.

Deze biografie is dus een absolute aanrader, zeker voor wie zich socialist of sociaaldemocraat noemt en voelt. Het vuur dat Anseele tijdens zijn leven kon opwekken met zijn redenaarstalent kan bijna honderd jaar na zijn dood nog bezielen via zijn daden, die door Eric Bauwens met veel overgave zijn verzameld en neergeschreven.