Jong gestorven maar stevig geleefd

‘De jongeman van 19 jaar die gisteren in Antwerpen door een politieman werd neergeschoten, is vandaag aan zijn verwondingen overleden. De dood van de jonge activist beroert de gemoederen en er worden steeds luider vragen gesteld bij het gewelddadige optreden van de politie.’

100 jaar geleden

Het zou zomaar een stukje uit een recent krantenartikel kunnen zijn, maar het gaat over een gebeurtenis die 100 jaar geleden plaatsvond. Op 11 juli 1920 verbood de Antwerpse burgemeester een Guldensporenviering, waarna de organisatie uitweek naar het aanpalende Borgerhout. Alles verliep rustig tot een aantal radicalere actievoerders besloten om alsnog naar de Antwerpse Grote markt te trekken. Daar werden de paar duizend manifestanten opgewacht door een indrukwekkende politiemacht, die duidelijk niet van plan was om het zomaar te laten gebeuren. Er ontstonden schermutselingen en bij een daarvan werd een jongeman van 19 neergeschoten. De volgende dag zou hij aan zijn verwondingen bezwijken.

De jongeman in kwestie was Herman Van den Reeck, geboren op 21 april 1901 en overleden op 12 juli 1920, amper 19 jaar oud dus. Ondanks zijn prille leeftijd was Van Den Reeck al bijzonder actief geweest als politiek activist. Hij kwam uit een liberale, gematigd Vlaamsgezinde familie, maar radicaliseerde door de verhalen van de onrechtvaardige behandeling van de Vlaamse soldaten aan het front tijdens de Eerste Wereldoorlog. Al in zijn prille tienerjaren, tijdens zijn schoolopleiding aan het Koninklijk Atheneum van Antwerpen, schaarde hij zich achter verschillende initiatieven van Vlaamsgezinde activisten, die zich lieten meeslepen met de Flamenpolitik van de Duitse bezetter.

Vlamingen & arbeiders: één strijd

De strijd voor de Vlaming liep als vanzelfsprekend gelijk met die voor de arbeiders, aangezien beide in die tijd zo goed als samenvielen. De culturele en politieke ontvoogding van de Vlamingen was voor Van den Reeck onlosmakelijk verbonden met de bevrijding van het proletariaat. Voor de jongeman was de toenmalige, Franstalige bourgeoisie in België nauw verweven met het internationale kapitalisme en als dusdanig verantwoordelijk voor alle oorlogsellende. Daarom sloot hij zich ook aan bij de links-radicale, antimilitaristische en pacifistische Clarté-beweging. Hij vertoefde vaak in sociaal en politiek geëngageerde kringen van progressieve kunstenaars.

Maar meer nog dan zijn activisme maakte de dood van Van den Reeck heel wat los in ruime Vlaamsgezinde en sociaal-progressieve kringen, van de laagste tot de hoogste echelons. Hij kreeg bijna meteen het predicaat van martelaar mee en zijn begrafenis, op 17 juli 1920, werd massaal bijgewoond en groeperingen van allerlei pluimage trachtten de veel te vroeg gestorven jongeman te recupereren als voorvechter van hun idealen. Het zorgde voor mythevorming en verdraaiing van feiten en gebeurtenissen, zoals dat wel vaker gaat met martelaars. Het is dan ook lovenswaardig hoe Jan Huijbrechts, auteur van de kersverse biografie van Herman Van den Reeck, erin slaagt om een genuanceerd en nuchter beeld te schetsen van de jonge activist en de tijd en wereld waarin hij leefde.

Meer dan een biografie

Het boek is meer nog dan een biografie, vooral een boeiend en leerrijk bezoek aan de woelige eerste decennia van de vorige eeuw. Huijbrechts neemt je mee op een geleid bezoek langsheen de eerste opstanden van katholieken in Noord-Ierland en de groeiende revolutionaire onrusten in het oorlogvoerende Duitse keizerrijk. Belangrijke gebeurtenissen als de Paasopstand en de woelige 1 meivieringen in Duitsland met beroemde socialisten als Rosa Luxemburg en Karl Liebknecht passeren de revue. Zij zijn de vonken voor het politieke vuur dat in de jonge Van den Reeck oplaait en dat aangewakkerd was door Vlaamse activistische dichters en kunstenaars als Paul Van Ostaijen en Marnix Gijsen. Die brachten later zeer emotionele hommages.

Biografieën zijn zelden boeiend voor een breder publiek omdat ze nogal eens de neiging hebben af te glijden naar semi-hagiografieën of net de gebiografeerde te zeer neerhalen. Huijbrechts schrijft het zelf in zijn inleiding dat het bijzonder moeilijk, zoniet onmogelijk is om een objectieve biografie te schrijven. Dus waarschuwt hij alvast dat dit niet zomaar een biografie is. En dat is het inderdaad niet. Op sluwe wijze maakt Huijbrechts gebruik van het leven en de exploten van de jonge, begeesterde activist om een gedetailleerde maquette van Vlaanderen en Europa van 100 jaar geleden te tekenen. Belangrijke gebeurtenissen en invloedrijke personaliteiten komen in drommen het korte leven van Van den Reeck verrijken. Daarbij schuwt Huijbrechts de kritiek en soms minder mooie kantjes niét.

Bijgesteld beeld

Mede dankzij deze ruimere benadering helpt dit boek ook het beeld bijstellen van een Vlaamse beweging die enkel bevolkt zou zijn door rechtse tot extreemrechtse conservatieve hardliners en romantische vendelzwaaiers. Er is altijd ook een progressieve, sociale, tot zelfs radicaal-linkse component geweest. En die is er nog steeds.

Meer nog dan voor de overtuigde flamingant is dit daarom een sterke aanrader voor al wie zich eerder links noemt en wat meer van die verfoeide Vlaamse beweging wil weten. Want ook al is dit geen roman die makkelijk wegleest op een luie stoel in de tuin met een aperitiefje erbij, toch zal het zeker een breder publiek kunnen boeien dan dat van de klassieke Vlaamsgezinden.