De beste historische atlas

De atlas De wereldgeschiedenis in kaart gebracht van een voormalige hoogleraar verscheen in 2019 in het Frans en is nu vertaald. Met zijn 515 kaarten en 639 pagina’s is hij twee à drie keer zo omvangrijk als de gemiddelde historische atlas. En de prijs is zelfs lager.

Origineel en praktisch

Ik vind hem vooral belangrijk omdat er nogal wat onderwerpen in staan die in de meeste atlassen niet voorkomen of minder aandacht krijgen. Enkele voorbeelden: de Austronesische, koloniserende zeevaarders rond 4.000-1.200 v.C. De Noordpool en de volkeren daaromheen in de prehistorie. De (veronderstelde) tocht van Mozes door de woestijn. Koper- en ijzerproductie in Afrika tussen 2.500 en 400 v.C. De handel tussen het Romeinse Rijk en China in de 2de eeuw n.C. Het eerste Chinese keizerrijk (221 v.C.).

Maar daar houd het niet op. Hier vind je ook kaarten over het ontstaan van Rusland in de 9de eeuw en van Hongarije in de 10de eeuw. Zoek je iets over de pandemie van de Zwarte Dood in de 14de eeuw? Die kaart staat erin.

Verder kan je cartografisch kennismaken met de verspreiding van de Joden tussen de 1ste en de 16de eeuw en nog eens tussen de 16de en de 20ste eeuw. En met de indrukwekkende – en ijzingwekkende –  islamitische veroveringen in Europa. Of met de reizen van Willem van Rubroek (1253-1255), Marco Polo (1272-1275) en Zheng He (1404-1433).

Op een kaart meer of minder wordt niet gezien

Komen evenzeer aan de beurt: China tussen 1644 en 1911,  de talrijke oorlogen van Lodewijk XIV (1667-1697) en de uittocht van de Franse protestanten (1685-1787). Napoleon kan je volgen in Egypte en in Rusland, de grote emigratiegolven 1820-1914, maar ook de overzeese strafkampen 1750-1950. Ook nog het verval van China in de 19de eeuw, de expansie van Rusland  tussen 1533 en 1876 en het imperialisme van de VS 1850-1950.

Over naar het Oosten: de Japans-Russische oorlog 1904-1905 in kaart gebracht, de Japanse veroveringen en gruweldaden 1875-1945, de Armeense genocide 1915-1916, de goelag onder Stalin 1929-1953. Verder kan je alle nieuwe staten sinds 1991 ontdekken, de Arabische Lente 2010-2020; de Nieuwe Zijderoute. Origineel zijn de kaarten met ‘alle’ onderzeese kabels, de verdwenen en bestaande grote muren 1900-2020, de klimaatverandering, de zeeën en de polen met de noordelijke doorvaart.

Er is een dubbel register: personen en plaatsen. Bij elke kaart staat ook duidelijke uitleg.

Enkele opmerkingen

De volgorde is helaas niet altijd chronologisch: het Romeinse Rijk (blz. 40-41) staat voor Mesopotamië (blz. 42-43) en Egypte (blz. 44-47), maar komt daarna wel uitgebreid terug (blz. 80 e.v.). En zo zijn er veel voorbeelden. Gelukkig wordt bij elke kaart wel verwezen naar hetzelfde thema in de vorige en de volgende kaarten.

Soms staan er enkel eeuwen in plaats van. data, bijvoorbeeld bij de oudste universiteiten (blz. 168-169). Bij Europa na het Congres van Wenen wordt het Koninkrijk der Nederlanden gewoon ‘Nederland’ genoemd (blz. 420-421). Bij de landen die havens van China inpalmden in de 19de eeuw ontbreekt België (blz. 358-359 en blz. 366). De Japans-Russische oorlog van 1904-05 wordt hier de Russisch-Japans genoemd, alsof Rusland de aanvaller was (blz. 367). De hongersnood in de Sovjet-Unie van 1931-1933 staat erin, maar die van 1921-1923 met 6 miljoen doden ontbreekt. Frankrijk en zeker Parijs krijgen heel veel aandacht.

In het register ontbreken wel veel plaatsnamen; een paar voorbeelden: Tongeren (blz. 93), Firenze (blz. 209), Tasmanië (blz. 365 e.a.), Nieuwpoort (blz. 458), Odessa (blz. 459 en blz. 471), Smolensk (eveneens blz. 459 en blz. 471), Tsaritsyn en Jekaterinenburg (blz. 471), Pyongyang (blz. 550), Potsdam (blz. 586-587). En het lettertype van het register is ook heel dunnetjes. Ik vond maar één drukfoutje: ‘ovoor’ i.p.v. ivoor (blz. 225).

Voor gebruik op school lijkt mij de atlas van Hayt, Grommen en Janssen (Atlas van de algemene en Belgische geschiedenis) beter. Bij Grataloup is er te weinig aandacht voor België en Nederland. Ook zijn de grenzen op de kaarten niet zo duidelijk afgelijnd. En het omslag is te slap. Maar voor gebruik thuis is Grataloup veruit de beste. Zeker weten.