De trein naar het Imperium: reizen door het Rusland van nu

De Pools-Belgische schrijfster Maja Wolny reisde in oktober 2022 van Warschau naar Rusland en naar enkele buurlanden. Wolnys doel: met de bewoners praten over de oorlog van Poetin. Ze schreef er een uitstekend boek over.

Maja Wolny begint haar reis in Sint-Petersburg, waar de zon maar zestig dagen per jaar schijnt. In 2006 krioelde het er nog van de Westerse toeristen, nu is er niemand meer. De meeste luxewinkels zijn gesloten ‘om technische redenen’. Er wordt met geen woord gerept over de oorlog of de sancties.

De meeste Russen geloven volgens Wolny dat de Verenigde Staten en de NAVO de echte agressors zijn. Ze nemen ongeveer alles wat Poetin verkondigt aan.

Gevlucht

Enkele miljoenen jonge mannen zijn gevlucht voor de mobilisatie, schrijft Wolny in haar boek. Ze gaan zelfs niet meer werken om niet opgepakt te worden voor dienst in het leger.

Dat wordt natuurlijk niet verteld op de televisie, waarop wel wordt beweerd dat kinderen uit de Donbas gelukkiger zijn nu ze bij Rusland horen. De Russen zijn er immers van overtuigd dat de mensen in de Donbas liever bij Rusland horen.

Wolny bezoekt ook Novosibirsk, na Moskou en Sint-Petersburg de grootste stad van Rusland. Ook daar zijn geen toeristen, zelfs niet uit China. En ook daar leeft de overtuiging dat de oorlog veroorzaakt is door de VS: ‘De Amerikanen willen Rusland vernietigen en misbruiken daarvoor de Oekraïners.’

Nog meer plaatsen

Naast Novosibirsk gaat Wolny op bezoek in Akademgorodok, dat in de jaren 50 bedoeld was als het Russische Silicon Valley. Een feit dat algemeen bekend is in Rusland, maar niet daarbuiten. De sancties hebben er één voordeel: ze stimuleren de wetenschappers om zelf dingen uit te vinden.

Ze bezoekt ook de Russische stad Krasnojarsk en vertelt dat Poolse ingenieurs er ooit (1891-1905) de Transsiberische spoorweg bouwden. In de plaatselijke winkels kan je dankzij China — ondanks de oorlog — blijkbaar zowat alles vinden.

Tegen het kwaad

Maar zelfs in het uiterste oosten van Siberië zeggen Wolny’s gesprekspartners: ‘Wij voeren oorlog tegen het kwaad, tegen het nazisme en tegen Amerika, dat Rusland wil verzwakken en verwoesten.’

Reclameborden tot in Jakoetië verheerlijken de invasie van Oekraïne. Van de 106 mensen die ze interviewde, waren er maar twee die de oorlog krachtig veroordeelden.

Polen

Overal in Siberië treft ze Polen aan. Het dertiendelig woordenboek van de Jakoetische taal werd in de negentiende eeuw opgesteld door de  Poolse balling Edward Piekarski.

In Jakoetsk is onlangs nog een groot standbeeld gebouwd voor Stalin, hoewel er 105 kampen waren. Wolny geeft daar een interview voor de Poolse televisie. Mogelijk werd ze daarvoor  later opgepakt aan de Pools-Belarussische grens.

De Russische regio Kolyma is dan weer een afgelegen hel: ijskoud, en berucht om zijn kampen en om de vele dwangarbeiders die er gestorven zijn. De regio is rijk aan goud, koper, kobalt, uranium. Wolny bezoekt er musea van de goelag en stelt er vragen over de oorlog.

En dan zit ze ineens in Transnistrië, een smalle strook tussen Moldavië en Oekraïne. In 1990 heeft het gebied zich losgemaakt van Moldavië, omdat de regering er het Roemeens wou opleggen.

Anti-Russiche artikels

Later volgen het arme Moldavië, dat 400.000 Oekraïners opgevangen heeft, Gagaoezië, een autonome regio in het zuiden van Moldavië, en daarna Odessa waar het strand vol ligt met Russische mijnen en waar heel wat gebouwen verwoest zijn.

Vandaar trekt ze naar Georgië, op zoek naar gevluchte Russen, die er met ruim 100.000 zijn. Dan naar Armenië en Azerbeidzjan. Ook daar werkten aan het einde van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw veel Polen.

In Moermansk constateert ze dat alles aanwezig is in het warenhuis. In Belarus mag ze in januari 2023 niet binnen: het verbod komt van de Russische FSB wegens haar ‘anti-Russische artikels’. Wolny beleeft er veel angst en wordt naar Polen gedeporteerd.

Het boek eindigt met een veeltalige bibliografie.

Spanning

Wolny kan heel goed schrijven, ze zorgt voor spanning vanaf het begin. Ze is zeer belezen en citeert regelmatig uit stukken van andere (vaak Russische) schrijvers.

De lezer die een chronologische volgorde verwacht, zal misschien wel ontgoocheld zijn: je moet zelf uitzoeken wanneer ze ergens verblijft. En ook een kaart ontbreekt: de schrijfster gaat ervan uit dat iedereen weet waar  Tajsjet, Tsjoekotka en Gagaoezië liggen.

Toch is De trein naar het Imperium een journalistiek verslag dat leest als een thriller, vooral wanneer haar reis onverwachts wordt onderbroken…