Gehavend Kruis: het bizarre leven van de Late Middeleeuwen
Niet alleen paupers, kooplui en edellieden vertoonden in de late middeleeuwen soms een vreemd gedrag. De geestelijken maakten absoluut geen uitzondering.
De historicus Marcel van Brandwijk publiceerde net zijn vierde en laatste deel van de serie ‘Het bizarre leven van de Late Middeleeuwen’. Na achtereenvolgens de paupers, edelen en kooplui zijn nu (wan)daden van de geestelijken aan de beurt in deel vier Gehavend Kruis.
Verhalen die zich in het verleden van de mens afspelen, zoals in de boeken van Ken Follet, Christian Jacq en Umberto Eco, hebben Van Brandwijk altijd mateloos geboeid. Fictieve romans in een realistische historische context.
De Zuid-Afrikaanse schrijver Wilbur Smith is zijn favoriete schrijver en grote inspirator. Van Brandwijks Gehavend Kruis is een roman. Het verhaal volledig verklappen wil ik dus niet.
Fascinatie voor de late middeleeuwen
Marcel van Brandwijk staat in het onderwijs. De fascinatie voor de late middeleeuwen is deels een gevolg van zijn voorkeur voor het lesgeven aan brugklasleerlingen. Vanzelfsprekend geeft hij daardoor les over prehistorie, oudheid en middeleeuwen.
Zijn voorliefde voor de late middeleeuwen gaat niet alleen uit naar de algemene geschiedenis maar ook naar die van de kunst
Zo raakte hij steeds meer geïnteresseerd in bepaalde thema’s uit deze tijdvakken: de mummificatiemethoden van de oude Egyptenaren bijvoorbeeld, of de maatschappelijke veranderingen op het einde van de middeleeuwen. Een tijd waarin het bestaande evenwicht in de samenleving uit balans raakte en eeuwenoude verhoudingen op de schop gingen.
Zijn voorliefde voor de late middeleeuwen gaat niet alleen uit naar de algemene geschiedenis, maar ook naar die van de kunst. Dat blijkt bijvoorbeeld uit de verhalen over Rogier van Rein, de kunstschilder uit zijn derde roman Handel en Wandel. De voornaam van deze kunstenaar is gebaseerd op zijn favoriete schilder: Rogier van der Weyden.
Vroeger niet beter
‘Wat kan een mens van de 21ste eeuw zinvol oppikken uit die uitermate bewogen periode?’ vroeg ik Van Brandwijk.
‘Om te beginnen, dat vroeger echt niet alles beter was. In elk deel van de serie komen de kwaadaardige karaktereigenschappen van één van bevolkingsgroepen aan het licht: de misdadigheid van de paupers, de hoogmoed en wreedheid van de edelen, de verregaande hebzucht van de kooplui, de omkopingspraktijken, het nepotisme en de simonie winstbejag van de geestelijken’, antwoordde hij.
‘Een tijd waarin het leven op aarde niets waard bleek en voor het leven in het hiernamaals gevreesd werd. Het ‘memento mori’ hing als het zwaard van Damokles boven de gelovige samenleving.’ Dus die late middeleeuwen zijn echt geen tijd om met weemoed aan terug te denken, hooguit om ervan te leren. Leren dat het anders moet. Maar dat blijkt in de praktijk lastig. De mens is hardleers.
Natuurlijk heeft deze periode van de geschiedenis ons ook mooie dingen nagelaten. Denk maar aan die geweldige middeleeuwse legenden, de voorbeelden van verregaande vroomheid en zelfopofferingen door bijvoorbeeld Jeanne d’Arc, Franciscus van Assisi en vele anderen, en de wonderschone kunst waaronder ‘de bewening van Christus’ van Rogier van der Weyden.
Parallellen
Eigenlijk is er maar één parallel, maar wel een allesbepalende, namelijk de aanwezigheid van de mens. Dat geldt natuurlijk niet alleen voor een vergelijking met de late middeleeuwen.
Het is triest om te moeten constateren, dat we het onheil telkens weer over onszelf afroepen. Van de in Genesis beschreven broedermoord tot op de dag van vandaag wordt het dagelijks leven permanent beheerst door zinloos geweld, zucht Van Brandwijk.
Daarin blijken wij mensen onverbeterlijk te zijn. Misschien dat Robert Bregman gelijk heeft met zijn De meeste mensen deugen, maar helaas blijven er genoeg over die niet (willen) deugen. Vaak zijn dat leiders.
Macht corrumpeert
Lord Acton verwoordde het ooit als volgt: ‘Macht heeft de neiging te corrumperen en absolute macht corrumpeert absoluut.’ Tot de dag van vandaag worden we daar tot onze afkeer bijna dagelijks mee geconfronteerd, maar we laten het ook gebeuren.
We vroegen nog of er een vijfde boek op stapel staat in deze boeiende reeks. Maar neen, met Gehavend Kruis heeft Marcel van Brandwijk de serie over ‘Het bizarre leven van de Late Middeleeuwen’ definitief afgesloten. Geniet dus ten volle van dit boek…
De eerste drie boeken van de reeks werden ook besproken Doorbraak. Je vindt ze hier, hier en hier.
Luc Pauwels is historicus, gewezen bedrijfsleider en stichtte het tijdschrift 'TeKoS'.
Frans Daels wordt Vlaamsgezind als militair arts aan het IJzerfront. Hij zet de IJzerbedevaarten mee op, daarnaast is hij een veelvuldig gelauwerd arts vanwege zijn medisch onderzoek.
