De natie, de dwarsdenker, Defoort

Historicus Eric Defoort (1943-2016) speelde een kleine tiental jaren een richtinggevende rol in de niet-partijgebonden Vlaamse beweging én in de Vlaams-nationale partijpolitiek. En als het om de natie ging wierp hij zich op als vrijmoedig en talentrijk polemist. Vooral dat aspect wordt – twee jaar na zijn dood – in herinnering gebracht door een bescheiden boek, dat de overledene huldigt zonder hem te ‘ver-heiligen’.

Uitmuntend idee

Het was een uitmuntend idee van de onvermoeibare voormalige VVB-voorzitter Guido Moons, zoon Hendrik en uitgeverij Doorbraak om een boek uit te brengen ‘omtrent’ Defoort. Dat woordje ‘omtrent’ staat voor het bescheiden opzet: een beknopte biografische schets, en enkele destijds spraakmakende teksten van Defoort zelf.

Want de historicus zat hoegenaamd niet in een ivoren toren, en blijkbaar zelfs te weinig om een volumineus oeuvre bijeen te schrijven. Hij vond het allicht plezieriger – en vermoedelijk ook zinvoller – aan de maatschappelijke weg te timmeren met een indrukwekkende stroom opiniebijdragen en toespraken, die tegelijk getuigden van zijn geweldige belezenheid én zijn diepe overtuiging. Die teksten waren vaker wel dan niet gekruid met een behoorlijke dosis provocatie, en zo had Defoort ze graag. Zijn beste polemische stukken waren dan ‘mooi én meedogenloos’: stijlvol én vlijmscherp. Hij was zeer zeker geen kleurloze ‘man zonder eigenschappen’, maar ging graag door het leven als een vat vol paradoxen. Als ‘meer vrijbuiter dan ploegspeler’ wist Doorbraak-uitgever Karl Drabbe, zelf oud-student van Defoort, hem raak te typeren.

De biografische schets, door collega-historicus en vriend Nico van Campenhout, laat – hoe beknopt ook – de merkwaardigste paradoxen tot hun recht komen. Francofiel flamingant, essayistisch historicus, ongelovig evangelist, progressist met zowel anarchiserende als conservatieve trekjes. Stille doch aandachtig beluisterde kracht achter de schermen, doch evenmin van enige ijdelheid gespeend. Onmiskenbaar geëngageerd, maar ook een ‘boeiende speelvogel’.

Clichés en paradoxen

Terecht gaat Van Campenhout wat dieper in op de vraag of hij daarom een ‘intellectueel verdwaald in de politiek’ mocht worden genoemd. Terecht ook vergelijkt hij hem met die andere ‘onconventionele enkeling’, intellectueel in de politiek: wijlen François Perin, die ook verschillende politieke wateren doorzwom alvorens te eindigen als ‘rattachist’.

Zoveel is zeker: Defoort vertoonde – én cultiveerde – aspecten genoeg om iedereen te ergeren die niet verder kan of wil denken dan gangbare clichés; tegelijk en evenzeer inspireerde hij daarmee tot kritisch nadenken al wie bereid is om te erkennen dat een hele wereld van ideeën en feiten bestaat buiten het eigen grote gelijk.

Nog zo’n paradox was Defoorts zelfbeschrijving als ‘sociaaldemocraat en Vlaams-nationalist’ waarmee hij in 1995 een scherpe polemische bijdrage ondertekende over de ‘progressieve kreten’ van zovele Vlaamse intellectuelen (van zijn en vooral volgende generaties) die gruwen van alles wat naar Vlaanderen verwijst. Die tekst bevat ook ruim twintig jaar later nog behartenswaardige ideeën, en katapulteerde hem destijds verrassend snel naar het ondervoorzitterschap van de toenmalige Volksunie.

Of wat volgde nog een paradox mag worden genoemd dan wel een heuse en pijnlijke tegenstelling, is een boeiende vraag. Toen de Volksunie rond de voorbije eeuwwisseling steeds verder en uiteindelijk fataal werd verscheurd door interne onenigheid ontpopte ‘progressist’ Defoort zich tot ‘het stormachtige brein achter de Oranjehofgroep’ waaruit later de N-VA zou groeien. Geen wonder dus dat in het boek ene Bart De Wever eer betoont aan een van de ‘founding fathers’ van zijn partij.

Diepvriesvak

Voor wie niet door partijdige ‘hybris’ is verblind rest daarentegen anno 2018 vooral de prangende vraag wat Defoort – als voormalig ‘sociaaldemocraat en Vlaams-nationalist’ – nu zou denken over de partij die hij mee hielp stichten, maar die inmiddels resoluut rechts is geworden en haar nationalistische wortels achteraan in het diepvriesvak heeft gestoken. De tien teksten van Defoort die voor dit boek werden geselecteerd laten het antwoord open; ze zijn daarom niet minder leesbaar en leerrijk.

Als het om de natie gaat is een uitgave van Doorbraak en beschikbaar in onze webwinkel.