Ouroboros: over de Odysseus en Penelope in ieder van ons

Ouroboros. Odyssee 2.0 van Paul Claes is een spitant vervolg op het gelijknamige epos van Homeros dat de hoofdpersonages virtueel onsterfelijk maakt. Alhoewel het bedrijven van de lichamelijke liefde en het verwekken van een kind uiteindelijk pas echt soelaas biedt, zo blijkt.

Voor zijn tachtigste verjaardag pakt Paul Claes uit met een bijzondere twaalfde roman, in hexameters deze keer. Bedoeling is om in de dertig zangen van Ouroboros Odysseus en zijn echtgenote Penelope, samen met hun zoon Telemachos, opnieuw in beeld te brengen na het klassieke sluitstuk bij Homeros. Wat gebeurde er met hen na Odysseus’ thuiskomst in Ithaka?

Claes zou Claes niet zijn als hij een homerisch vervolgverhaaltje uit zijn duim zou zuigen zonder meer. Hij laat al van bij het begin uitschijnen dat hij deze keer een krachttoer wil uithalen door het verhaal niet rechtlijnig te laten verlopen, maar circulair. Claes schuift dus alle mogelijke personages in elkaar om zo het oerverhaal uit onze westerse beschaving te vertellen.

Drang naar de verte

Odysseus, naamloos teruggekeerd als Niemand na de liquidatie van de cycloop, lijdt aan ‘de drang naar de verte’, het syndroom van de westerse mens die steeds weer andere einders zoekt tot en met het lonken naar de onsterfelijkheid zelf, de opperste graal. Vandaar dat Claes Odysseus-Niemand ook de allures heeft van Gilgamesj die in het oudst bewaard gebleven verhaal uit onze letteren ook op zoek ging naar het kruid van de onsterfelijkheid.

Odysseus vindt dat zijn zoon Telemachos eindelijk een partner van zijn stand zou moeten zoeken, maar die partij blijkt niemand minder dan de bekoorlijke Nausikaä te zijn die Odysseus ooit de onsterfelijkheid had beloofd als hij aan haar zijde zou blijven. Telemachos zet zeil naar de Faiaken, waar Nausikaä verblijft en Odysseus achtervolgt hem in zijn spoor.

Verrijzenis en eeuwig leven

Maar Nausikaä blijkt nog altijd een boontje te hebben voor de vader, terwijl mama Penelope zich ondertussen afvraagt waar vader en zoon uithangen. Ook Penelope koestert een geheime liefde en zou maar al te graag de wereld al zeilend verkennen: ‘Was dit niet de onsterfelijkheid die mensen verlangen? / Nu begreep ze pas waarom de onrustige Koning /zich na zijn avonturen weer op zee had begeven. / Alle vrouwen die hij op zijn reizen ontmoette, / alle godinnen, nimfen, sirenen en tovenaressen / waren spiegelbeelden van een zelfde verlokking.’

Nausikaä is uiteindelijk de spin in het web. Zij is de dochter (Kora) van moeder Aarde (Demeter) die na de ontvoering in de onderwereld opnieuw door haar mama werd teruggehaald en sindsdien voor het eeuwige leven staat: ‘Graankorrels worden gezaaid in de schoot van de aarde, / waar ze vergaan voordat ze als nieuwe halmen verrijzen. / Zo gaan mensen heen om weer tot leven te komen.’ Uit deze antieke natuurcultus, de zogenaamde mysteriën van Eleusis, zouden min of meer alle religies met hun belofte van verrijzenis en eeuwig leven ontstaan.

Sterfelijkheid accepteren

Aan haar vingers draagt Nausikaä een ring die de onsterfelijkheid symboliseert door het beeld van een slang die zichzelf in de staart bijt. De voorstelling van de ‘ouroboros’ doet ze cadeau aan Odysseus. Het is deze ring die in de laatste zang, zoals bij Tolkien of Wagner, de werkelijkheid doet kantelen in een wereld zonder goden waarin mensen eindelijk hun sterfelijkheid accepteren.

Claes suggereert in zijn laatste zangen dat zijn Odyssee 2.0 een virtuele trip was van een zekere Norman en Mary die dus in de voorafgaande achtentwintig zangen zich vereenzelvigden met de diverse hoofdpersonages. Zij leven in 2023 in de matrix van een beleveniswereld die de gebruiker alle mogelijke verhalen aan den lijve kan doen ondervinden: ‘De oude geluidsfilm / week voor de nieuwe voelfilm, smaakfilm en reukfilm.’

Bio kiezen

In het huidige derde millennium is de wereldbevolking van dit nieuwe imperium na de Atlantische Oorlog gereduceerd tot een kwart miljard gelukkigen die ‘vrij een bio uit de catalogus kiezen / die designers hebben samengesteld’. Welkom in de brave new world dus waarin therapeuten virale ziektes hebben bedwongen en hun voornaamste taak erin bestaat om personen in te laten slapen als hun leven voltooid is.

Claes is met deze Ouroboros niet aan zijn proefstuk toe maar kreeg nog nooit een grote prijs voor zijn romans. Hoog tijd om ook eens aan deze meester van het klassieke verhaal en de vertaling te denken wanneer straks de jury’s in hun eeuwige wijsheid manna en media-aandacht over een auteur laten neerdalen.

Universele vertelling

Geen kwaad woord voor Mauk van Jan Vantoortelboom die verleden week nog de Boekenbon Literatuurprijs in de schoot kreeg geworpen. Vantoortelboom is een zeer degelijke auteur die in de regel met zijn romans een pièce bien faite aflevert. Met Mauk was hij zo slim om daarbij volop in te zetten op de mishandeling door een vader van diens eega en zoon, een thema dat tegenwoordig nogal gevoelig ligt.

Claes heeft de boventijdelijke klasse om in Ouroboros van grensoverschrijdend gedrag, zeg maar, een onderdeel te maken van een tijdloze clash van de geslachten in hun verlangen naar onsterfelijkheid. Is een dergelijke bovenmaatse universele vertelling dan ook geen grote prijs waard?