Donbas: verscheurd tussen Oekraïne en Rusland

De Donbas of het steenkoolbekken van de Donets ligt in het zuidoosten van Oekraïne en is sinds 2014 oorlogsgebied.  Doorbraakmedewerker Ardy Beld schreef er een boeiend boek over. In 2013 weigerde premier Janoekovitsj een associatieverdrag met de Europese Unie (EU) te ondertekenen. Daarop volgden demonstraties tegen hem op Maidan, het plein van de onafhankelijkheid in Kiev. Er vielen 106 doden.

Afscheiding

De overwegend Russischtalige Donbas vroeg dan een afscheiding. De separatisten konden met de hulp van Russische troepen de Volksrepublieken Donetsk (2,2 miljoen inwoners) en Loegansk (1,4 miljoen inwoners) uitroepen en losmaken van Oekraïne (44 miljoen). In een referendum op 11 mei 2014 stemden 89% van de inwoners van Donetsk en 96% van Loegansk voor onafhankelijkheid. In juli 2014 werd er een vliegtuig neergehaald met 298 doden, vooral Nederlanders.

Het boek begint met een verklarende woordenlijst, een even nuttige kaart van het Donbasgebied, een stukje geschiedenis en informatie over de bevolking. Rond 1900 leverde de Donbas 2/3de van de Russische steenkool. In 2014 werd in beide republieken een bestuur gevormd. Sinds 2018 is Denis Poesjilin de leider van Donetsk en Leonid Pasentsjik van Loegansk.

De economie is zwaar achteruit gegaan, het gemiddeld salaris van de minderheid die nog werk heeft, bedraagt €170 per maand, standbeelden van dichters werden vervangen door beelden van oorlogsmisdadigers en van Lenin. De voetbalstadia zijn in verval. De mijnploeg Sjachtjar Donetsk speelt in Kiev.

Geheime gevangenissen

Volgens de Verenigde Naties (VN) zijn er 160 geheime gevangenissen. Er vonden verdwijningen plaats, martelingen, verkrachtingen, willekeurige gevangennemingen van 4.300 à 4.700 personen tussen 2014 en 2021, terechtstellingen, … Ook in Oekraïne werden gevangenen gefolterd. De akkoorden van Minsk uit 2014 en 2015 worden niet nageleefd.

Verschillende leiders kwamen om bij een bomaanslag. Denk aan de eerste leider van Donetsk, Zachartsjenko, in 2018. In 2016 was zijn supporter, oorlogsmisdadiger Arsen Pavlov, ook zo omgekomen. En was Jevgeni Zjilin, die Charkov, Donetsk en Loegansk bij Rusland wou voegen, eveneens geliquideerd. Een andere separatist, Aleksandr Bednov, was al in 2015 geliquideerd nadat zijn commando onschuldigen had gemarteld.

Een separatistische kozakkenleider, Aleksej Mozgovoj, werd ook in 2015 gedood door een bomaanslag, mogelijk van de Wagner Group. Een andere kozakkenleider, Pavel Drjomov, kwam in december 2015 om door een bom die in zijn Land Rover, zijn trouwcadeau, zat. Het zijn allemaal onbekenden voor ons, maar het illustreert hoe gevaarlijk het daar is.

ISIS ook in beeld

De paramilitaire Wagner Group van Dmitri Oetkin komt ook in beeld. Ze speelde en speelt een belangrijke rol in de strijd tegen ISIS in Syrië. Daar zouden er al 400 van hen gesneuveld zijn. Ze zijn ook actief in Afrika, maar in Mozambique waren ze niet opgewassen tegen het IS-kalifaat.

In de Volksrepublieken hebben 584.000 mensen een Russisch paspoort. Dat is volgens de Oekraïense ombudsman voor mensenrechten verplicht voor medische behandeling, geneesmiddelen of om er arts te kunnen zijn. Je weet dus niet of men het aanvraagt uit overtuiging dan wel om te overleven. Bij de Russische Doemaverkiezingen van september 2021 werden zij gevraagd om mee te stemmen. Zowel de paspoorten als de stemming zijn een schending van de soevereiniteit van Oekraïne.

De Volksrepublieken zoeken ijverig naar Oekraïense ‘spionnen’, die ze dan kunnen uitwisselen tegen krijgsgevangenen. Bij die ‘spionnen’ zijn ook zwangere vrouwen etc.

Kaping

We krijgen ook even het relaas van de kaping van de Wit-Russische opposant Roman Protasevitsj op bevel van Loekasjenko. In Loegansk wordt Protasevitsj afgebeeld als een moordenaar en er wordt om zijn uitlevering gevraagd omdat hij zou deelgenomen hebben aan de strijd tegen de separatisten, wat blijkbaar niet klopt.

De auteur spreekt ook over Nord Stream 2 en de nadelen van deze pijpleiding voor Oekraïne en over de taalkwestie, één van de hoofdredenen voor de oorlog in de Donbas. Oekraïens is de taal van de staat en alle overheden communiceren in het Oekraïens. Het is wel toegelaten om Russisch te spreken.

Mishandeling

We krijgen daarnaast een portret van de verdachten van de MH-17 ramp van 17 juli 2014 in Oost-Oekraïne. Er is ook een interview met een kunstenaar die door separatisten en Russen mishandeld was. Hij werd opgepakt omdat hij ludieke karikaturen gemaakt had van de machthebbers.

De Izoljatsija-gevangenis van de separatisten in Donetsk wordt ook het ‘Dachau’ van Donetsk genoemd. De OVSE (Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa) kent die plek, maar heeft er 6 jaar over gezwegen en pas in februari 2021 erover gesproken met Sergej Lavrov (p. 131).

Getuigen

De economie in de bezette gebieden draait op de mijnen, die in 2017 genationaliseerd zijn. Vóór 2014 verdienden de mijnwerkers 1.000 à 1.500 € per maand, nu 200 à 230. Een mijnwerker vertelt dat vele inwoners de Volksrepublieken beu zijn en uitkijken naar het einde van het conflict.

Een andere getuige vertelt dat de Russische soldaten dachten dat ze zich nog in Rusland bevonden en daar een aanval van Oekraïne hadden afgeslagen.

Een concertorganisator geeft enkele duidelijke verklaringen voor de afscheiding: ze is niet op poten gezet door het Kremlin, de mensen hier wilden het zelf als reactie tegen de chaos van Majdan en tegen de haat tegenover de Russen, de Oekraïnisatie van de Donbas, de hogere welvaart in Rusland, de hele industrie werkte voor Rusland, vele fabrieken kregen hun opdrachten uit Rusland.
Voor zijn muziek was de afscheiding en de onzekere situatie nefast: er kwam een exodus op gang van opgeleide mensen en van muzikanten en er komen nauwelijks nog bands naar de Donbas. Het welvaartsniveau is sinds 2014 erg gedaald, de mensen zijn zwaar teleurgesteld, vele fabrieken liggen stil, want er zijn geen afnemers meer. Een concert-ticket kunnen de meesten niet meer betalen. De diploma’s van de pas afgestudeerden worden niet erkend. Oekraïne blokkeert de grens, hoewel bijna iedereen daar familie heeft.

Bij Rusland hebben de Volksrepublieken zich nog niet mogen aansluiten, het heft nog altijd accijnzen op hun import en niemand zit daar op hen te wachten. Iedereen is teleurgesteld, maar toch willen ze vechten voor de republiek.

Beoordeling

De situatie in de Donbas is voor buitenstaanders erg ingewikkeld, maar uit de getuigenissen die Ardy Beld verzamelde, kunnen we ons toch een beeld vormen van de oorzaken van de afscheiding. De auteur had die gerust nog eens systematisch mogen samenvatten, maar hij vindt het zelf een zeer complex thema.

Het boek bevat een kaart van de Donbas, maar niet van heel Oekraïne. Het is wel knap dat de auteur erin geslaagd is interviews af te nemen van intelligente en sympathieke mensen uit die regio, die op hun manier proberen om het leven te verbeteren. De grote schuldigen voor de miserie zitten in het Kremlin en in de corrupte Oekraïense legerleiding en regering. De geïnterviewden vinden het belangrijk dat het Westen dit ook weet. De folteraars zijn geen brave mensen uit de regio, maar Russen uit de geheime diensten, beroepsmisdadigers en politieagenten met een strafblad.

Donbas, verscheurd tussen Oekraïne en Rusland van Ardy Beld is nu te koop bij doorbraak.boeken.be